Τάκης Φωτόπουλος, Ο Καπιταλισμός του Τσόμσκι, Ο Μετακαπιταλισμός του Άλμπερτ και η Περιεκτική Δημοκρατία
(εκδ. Γόρδιος, Αθήνα 2004)
Εισαγωγή του Παναγιώτη Κουμεντάκη
Πιστεύω ακράδαντα, ύστερα από μελέτες και εμπειρίες αρκετών δεκαετηρίδων, ότι είναι αδύνατον να υπάρξουν στοιχειωδώς ικανοποιητικές λύσεις, μέσα στα πλαίσια του παρόντος συστήματος της οικονομίας της αγοράς και της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, στα μεγάλα προβλήματα που ταλανίζουν τον σύγχρονο κόσμο και που επιδεινώνονται σταδιακά. Χρειάζεται επομένως επειγόντως, πρώτον, ένα νέο πολιτικό προταγμα που θα αναλύει την φύση του υπάρχοντος συστήματος και τη σχέση του με την σημερινή πολυδιάστατη κρίση, προτείνοντας ένα όραμα για μια άλλη κοινωνία που θα εκφράζει τα ιστορικά αιτήματα των σοσιαλιστικών και δημοκρατικών κινημάτων, τις σημερινές τάσεις, καθως και μια μεταβατική στρατηγική για την μετάβαση σε αυτή την κοινωνία και, δεύτερον, ένα μαζικό δημοκρατικό αντισυστημικό κίνημα σε διεθνή κλίμακα, που θα μπορούσε να αναλάβει το γιγάντιο και μακρόπνοο έργο, της σταδιακής εγκαθίδρυσης μιας γνήσιας, μιας αυθεντικής περιεκτικής δημοκρατίας — μέσα στα πλαίσια της οποίας θα παίρνουν οι ίδιοι οι άνθρωποι τις αποφάσεις που τους αφορούν με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες σε όλα τα προβλήματα της κοινωνίας, του περιβάλλοντος, της οικονομίας και της ποιότητας της ζωής γενικά.
Όμως ποια είναι η φύση του υπάρχοντος συστήματος και τι θα μπορούσε να προταθεί στη θέση του, αν δεχτούμε την συστημικη φύση της σημερινής πολυδιάστατης κρίσης; Σε αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα εχουν δοθεί πλήρεις απαντήσεις, κατά τη γνώμη μου, από το προταγμα της Περιεκτικής Δημοκρατίας. Ποια, όμως, είναι η απάντηση που δίνουν σε αυτά ο Τσόμσκι και ο στενός συνεργάτης του ο Αλμπερτ (των οποίων τα βιβλία, τελευταία, χάρη στην υποστήριξη της ρεφορμιστικής Αριστεράς, εχουν γίνει μπεστ σελλερ) και πως μπορούμε να την αξιολογήσουμε; Σε αυτό ακριβώς το ερώτημα προσπαθεί να δόση απάντηση το παρόν βιβλίο . Δεδομένου μάλιστα ότι το έργο του Τσόμσκι και το μοντέλο του Αλμπερτ για τη Συμμετοχική Οικονομία είναι συμπληρωματικά, εφοσον ο μεν πρώτος επικεντρώνεται στην ανάλυση του σημερινού συστήματος ενώ ο δεύτερος μιλά για την ‘ζωη μετά τον καπιταλισμό’, ο συνδυασμός που επιχειρεί το βιβλιο αυτό είναι πολύ σημαντικός στη κατανόηση των σχετικών θέσεων τους.
Το έργο του πολυγραφότατου Τσόμσκι δεν επιχειρεί παρά μόνο σπάνια να προσφέρει κάποιες θέσεις για την φύση του σημερινού συστήματος. Συνήθως, τα βιβλία του περιέχουν εμπεριστατωμένες αναλύσεις της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, η περιγραφές της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, χωρίς όμως να επιχειρούν ανάλυση του ίδιου του συστήματος της οικονομίας της αγοράς. Κανείς βέβαια δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει τις κατηγορίες που εκτοξεύει ο Τσόμσκι ενάντια στην πατρίδα του για τα εγκλήματα σε βάρος της ανθρωπότητας που έχει διαπράξει κατά καιρούς στον νεώτερο κόσμο: από την σφαγή των Ινδιάνων και την δουλεία των νέγρων, μέχρι τα σύγχρονα εγκλήματα τους πολέμους, την υποστήριξη δικτατορικών καθεστώτων κλπ. Kαι όλα αυτά, προκειμένου να υπηρετήσει τα οικονομικά συμφέροντα μιας μικρής μειονότητας μεγάλων επιχειρήσεων και πολυεθνικών. Άλλωστε κανείς ίσως καλοπροαίρετος άνθρωπος δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η Αμερική είναι ο μεγαλύτερος τρομοκράτης διεθνώς και η χώρα που εκτρέφει και υποδαυλίζει όλες τις μορφές της σύγχρονης τρομοκρατίας.
Αυτό, ωστόσο, που θα μπορούσε να παρατηρήσει ο ενήμερος αναγνώστης είναι ότι ο ένοχος που οδηγεί στα εγκλήματα αυτά δεν είναι απλώς η κακή Αμερική σαν υπερδύναμη και τα αλλα τμήματα της υπερεθνικής ελίτ (δηλαδή οι ελίτ της ΕΕ, και της Ιαπωνίας, Αυστραλίας κλπ, με την ανοχή της Ρωσικής και Κινεζικής ελίτ), ούτε οι λίγες μεγάλες επιχειρήσεις, ούτε καν αυτό που ονομάζει ο Τσόμσκι «διαδικασία της κορπορατικοποίησης» αλλα, όπως δείχνει ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου στο πρώτο μέρος του, το ίδιο το σύστημα της οικονομίας της αγοράς, για το οποίο ο Τσόμσκι σιωπά.
Η οικονομία της αγοράς, για λόγους εγγενείς στο σύστημα, εκμεταλλεύεται τα πάντα και τους πάντες και χρησιμοποιεί σε μεγάλη έκταση τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους του πλανήτη με στόχο την οικονομική «ανάπτυξη» και επέκταση των αγορών και την μεγιστοποίηση των κερδών των μεγάλων επιχειρήσεων και πολυεθνικών. Η οικονομία της αγοράς λοιπόν, οπλίζει το χέρι της υπερεθνικής ελίτ ενάντια σε μικρές και αδύναμες χώρες, που βάζουν έστω και ελάχιστους φραγμούς στα στρατηγικά τους σχέδια και αρνούνται να ενταχθούν πλήρως στο σύστημα της οικονομίας της αγοράς, στοχεύοντας έτσι στην άλωση της οικονομίας των χωρών που ανθίστανται στην οικονομία της αγοράς και την απελευθέρωση των αγορών, στην εκμετάλλευση των πόρων του πλανήτη και στην οικονομική «ανάπτυξη» με κάθε δυνατό τρόπο.
Όσο και να κατηγορούμε λοιπόν την Αμερικανική ελίτ και τους συμμάχους της, περιγράφοντας λεπτομερειακά τα συνεχή εγκλήματα που διαπράττουν σε βάρος άλλων λαών, και όσο και να τονίζουμε το γεγονός ότι οι ελίτ αυτές ασκούν μονίμως τρομοκρατία προς κάθε κατεύθυνση και ενάντια σε κάθε λαό που εναντιώνεται στα οικονομικά σχέδια και συμφέροντά τους, απλώς χάνουμε νομίζω τον χρόνο μας χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα, εάν και εφόσον δεν συνδέουμε την προσπάθεια αυτή με τις βασικές αιτίες πίσω από τα φαινόμενα αυτά. Θα έλεγα ότι χτυπάμε το σαμάρι αντί για τον γάιδαρο. Το βρώμικο και εγκληματικό παιχνίδι των ισχυρών θα συνεχίζεται, θα διαιωνίζεται και θα παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις, όσο οι αιτίες που το προκαλούν συνεχίζουν να υφίστανται.
Οι αιτίες αυτές έχουν σχέση με την συγκέντρωση οικονομικής δύναμης και εξουσίας στα χέρια μιας μικρής μειονότητας προνομιούχων και συνακόλουθα με το αδηφάγο και άπληστο κυνήγι των κερδών και της εξουσίας, που προωθεί με κάθε δυνατό τρόπο και με κάθε μέσον (ο σκοπός αγιάζει γι αυτούς τα μέσα), το κυρίαρχο οικονομικοπολιτικό σύστημα. Όσοι έχουν γνώση των δομών, των μηχανισμών και των διασυνδέσεων του συστήματος της οικονομίας της αγοράς δεν τρέφουν αυταπάτες, και αρνούνται κατηγορηματικά να πιστέψουν ότι το κυρίαρχο σύστημα θα μπορούσε ποτέ να αποκτήσει ανθρώπινο πρόσωπο και να ενδιαφερθεί ουσιαστικά για τις γνήσιες ανάγκες και απαιτήσεις των ανθρώπων και του περιβάλλοντος --όπως υποστηρίζουν το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ και τα παραρτήματα του σε κάθε χώρα.
Δεν ισχυριζόμαστε βέβαια με αυτά που λέμε εδώ, ότι πρέπει να παύσουμε να καταγγέλλουμε τα εγκλήματα που διαπράττουν οι ελίτ αυτές και ειδικά η Αμερικανική που σήμερα ηγεμονεύει. Αυτό όμως που θεωρούμε ότι προέχει είναι ότι, παράλληλα, θα πρέπει να αναφερόμαστε συστηματικά, και με βαθιά και ουσιαστική πολιτική ανάλυση, στα βαθύτερα αίτια των εγκλημάτων αυτων. Θα πρέπει επίσης να αναφερόμαστε στις προσπάθειες που πρέπει να γίνουν από ένα μεγάλο, διεθνές, και συμπαγές αντισυστημικό κίνημα για να σταματήσουν οι εγκληματικές αυτές πράξεις με την ανατροπή του συστήματος της οικονομίας της αγοράς και της καπιταλιστικής νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα και η αντιπροσωπευτική ‘δημοκρατία’ που το στηρίζει και το προάγει είναι οι μεγάλοι ένοχοι. Το σύστημα και η θεραπαινίδα του, η αντιπροσωπευτική «δημοκρατία», επιτρέπουν και δίδουν την δυνατότητα στις ελίτ που ωφελούνται από αυτό να κάνουν πολέμους, να εκμεταλλεύονται ανεξέλεγκτα τους πόρους του πλανήτη, να καταστρέφουν το περιβάλλον, την χλωρίδα και πανίδα και να προωθούν άχρηστα και επικίνδυνα προϊόντα σε διεθνή κλίμακα. Εκείνο λοιπόν που μένει να επιδιώξουμε πάνω απ όλα και με κάθε δυνατό τρόπο, είναι η καταδίκη και υπονόμευση του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος και της αντιπροσωπευτικής "δημοκρατίας" που εκτρέφουν και δημιουργούν όλα τα σύγχρονα δεινά. Αν δεν καταγγείλουμε έντονα και δεν χτυπήσουμε αμείλικτα το σύστημα της οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας», προτείνοντας ένα σύστημα γνήσιας, αυθεντικής δημοκρατίας που θα οδηγούσε σε μια διαφορετική κοινωνία — μια κοινωνία όπου τα κέρδη και η εξουσία δεν θα είναι όπως τώρα οι υπέρτατες αξίες και ο υπέρτατος στόχος της ζωής-- απλώς φλυαρούμε άσκοπα, αποπροσανατολίζουμε το μεγάλο κοινό, ματαιοπονούμε και μεταθέτουμε τις ευθύνες για τα ατέλειωτα δεινά του κόσμου μας σε μια "κακή" χώρα και στους κακούς διεφθαρμένους πολιτικούς και όχι στον πραγματικό ένοχο που είναι το ιδιο το κυρίαρχο οικονομικό και πολιτικό σύστημα που δημιουργεί την παγκόσμια ανισότητα και την χρόνια πολυδιάστατη κρίση.
Οι αφηγήσεις επομένως των εγκλημάτων και επιβουλών ενάντια πολλών κρατών, των λαών και του περιβάλλοντος, που διαπράττουν εξακολουθητικά η Αμερικανική η οποιαδήποτε άλλη ελίτ, με αφήνουν, σαν στοχαζόμενο άνθρωπο, παγερά αδιάφορο, εφόσον δεν συνοδεύονται από την επισήμανση και λεπτομερή ανάλυση των βαθύτερων πολιτικών και οικονομικών αιτίων των εγκλημάτων αυτών και επί πλέον δεν προτείνονται ουσιαστικές και ριζοσπαστικές λύσεις για την άρση των αιτίων και αδιεξόδων. Οι λεπτομερειακές αφηγήσεις του Τσόμσκι, για παράδειγμα, στο βιβλίο του «11/9», προσπερνούν απροβλημάτιστα και με περισσή αφέλεια το μέγιστο θέμα που αφορά τον κύριο και βασικό ένοχο των εγκλημάτων ενάντια στην ανθρωπότητα. Το να αναφερόμαστε απλώς στα εγκλήματα της υπερδύναμης και των συμμάχων της, κατηγορώντας τους γι αυτά μοιάζει νομίζω με την λεπτομερειακή περιγραφή των σοβαρών συμπτωμάτων μιας χρόνιας εκφυλιστικής αρρώστιας, χωρίς καμία αναφορά στα βαθύτερα αίτιά της και σε έναν αποτελεσματικό και ριζικό τρόπο θεραπείας της — που αναγκαστικά θα πρέπει ν’ αφορά την απομάκρυνση των αιτίων που την προκαλούν. Βιβλία σαν το «11/9» έχουν αξία και δικαίωση μόνον όταν παράλληλα με την εξιστόρηση των δραματικών γεγονότων, αναζητούν και επισημαίνουν τα βαθύτερα αίτια των γεγονότων και εγκληματικών ενεργειών και στην συνέχεια προτείνουν ριζοσπαστικές και συστημικές διεξόδους για να βγει η ανθρωπότητα από τα τωρινά αδιέξοδα και την βαθύτατη πολυδιάστατη κρίση που περνά στις μέρες μας.
Παρόμοιες διεξόδους μπορούν να προσφέρουν μόνο συστημικα προτάγματα, όπως αυτό της Περιεκτικής Δημοκρατίας, που θα μπορούσαν να αναχαιτίσουν την "θριαμβευτική" προέλαση του κυρίαρχου συστήματος, προτού τινάξει στον αέρα ολόκληρη την ανθρωπότητα. Όμως, ο Τσόμσκι φαίνεται προτιμά τις απλές (και ανώδυνες) περιγραφές , όπως άλλωστε είχε δείξει εδώ και δέκα χρόνια όταν σε συνέντευξη του για το περιοδικό Democracy & Nature και σε ερώτηση για τη γνώμη του σχετικά με το προταγμα για την άμεση και οικονομική δημοκρατία που θα μπορούσε ν αποτελέσει τη βάση για μια Ευρωπαϊκή (και τελικά παγκόσμια) συνομοσπονδία των λαών απάντησε «αυτά είναι σημαντικά οράματα για το μέλλον που θα έπρεπε να εμψυχώνουν τους ανθρώπους που επιδιώκουν την ελευθερία και την δικαιοσύνη καθως και τα κοινωνικά κινήματα που οι ίδιοι διαμορφώνουν ανάλογα. Όμως αυτά είναι ακόμα απόμακρες προοπτικές για τις οποιες δεν έχει γίνει η προκαταρκτική εργασία» Έτσι, ο Τσόμσκι, αντί ν' ασχολείται με «απόμακρες προοπτικές» επιλέγει να ασχολείται με τις «ρεαλιστικές» προοπτικές της μεταρρύθμισης του υπάρχοντος συστήματος, όπως ακριβώς κανει και η ρεφορμιστική Αριστερά!
Δεν είναι λοιπόν απορίας άξιον το γεγονός ότι τα βιβλία του Αμερικανού διανοητή, γλωσσολόγου και συγγραφέα, Νόαμ Τσόμσκι, ο οποίος αναθεώρησε σε μεγάλο βαθμό το παρελθόν του ως αναρχικός, προωθούνται τα τελευταία χρόνια διεθνώς και γίνονται μπεστ-σέλλερ (όπως και στην χώρα μας). Ιδιαίτερα όταν με τα βιβλία αυτά προάγει την άποψη ότι μόνον με την ενίσχυση και την υποστήριξη του κράτους θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε επιτυχώς και αποτελεσματικά την οικονομία της αγοράς και την νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Η άποψη ωστόσο, αυτή του Τσόμσκι, είναι ένας συμβιβασμός με το κυρίαρχο σύστημα, και είναι εντελώς ανιστόρητη και αφελής, εφοσον είναι ηλίου φαεινότερο ότι το κράτος και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι οι θεσμοί που στηρίζουν το κυρίαρχο σύστημα και όλες τις δραστηριότητές του, τις επιλογές και αυθαιρεσίες του. Κανείς καλοπροαίρετος δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι, μέσα στα πλαίσια της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» και του κράτους, μπορεί και λειτουργεί σχεδόν ανενόχλητα το σύστημα της οικονομίας της αγοράς και η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, όπως αποδεικνύει η καθημερινή εμπειρία στις μέρες μας. Αντίθετα, στο πλαίσιο της γνήσιας περιεκτικής δημοκρατίας, όπως παρουσιάζεται αναλυτικά στα βιβλία του Τάκη Φωτόπουλου και ειδικά στο βιβλίο του "Περιεκτική Δημοκρατία" (εκδόσεις Καστανιώτη), δεν υφίσταται κράτος και κρατική εξουσία αλλά όλες οι αποφάσεις για θέματα της συλλογικής ζωής και του περιβάλλοντος παίρνονται από τους ίδιους τους ανθρώπους με δημοκρατικές διαδικασίες.
Στο ίδιο μήκος κύματος με τον Τσόμσκι κινείται και ο στενός συνεργάτης του Μαικλ Άλμπερτ που προάγει την λεγόμενη Συμμετοχική Οικονομία. Ο Τάκης Φωτόπουλος, στο δεύτερο μέρος του παρόντος βιβλίου, επιχειρεί μια συστηματική και εμπεριστατωμένη αντιπαραβολή του μοντέλου Συμμετοχικής Οικονομίας με το προταγμα της Περιεκτικής Δημοκρατίας, η οποία επιτρέπει στον αναγνώστη να σχηματίσει ο ίδιος μια ακριβή εικόνα και των δυο. Σημείωσα παραπάνω ότι χρειάζεται επειγόντως ένα νέο πολιτικό πρόταγμα, με τη δική του ανάλυση της σημερινής πολυδιάστατης κρίσης, όραμα για μελλοντική κοινωνία με βάση τις εμπειρίες του παρελθόντος και τις τάσεις του παρόντος, και στρατηγική για την μετάβαση στη νέα κοινωνία. Το μοντέλο της Συμμετοχικής Οικονομίας όμως του Αλμπερτ δεν είναι τίποτα από όλα αυτά. Αντίθετα με το προταγμα για την Περιεκτική Δημοκρατία, το Parecon δεν είναι ένα γενικότερο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης αλλά απλά ένα οικονομικό μοντέλο για μια εναλλακτική οικονομία. Γι αυτό άλλωστε και οι πολιτικοί, πολιτισμικοί και ευρύτεροι κοινωνικοί θεσμοί απουσιάζουν παντελώς από την πρόταση του μοντέλου αυτού. Και φυσικά το μοντέλο Συμμετοχικής Οικονομίας δεν έχει σχέση με “αναρχικό» όραμα όπως το παρουσιάζει ο Αλμπερτ, όταν --προφανώς για λόγους οπορτουνιστικούς που αποβλέπουν στην στήριξη του από την παραδοσιακή μη ελευθεριακη Αριστερά-- δεν κανει καμία ρητή παραδοχή ότι στηρίζεται σε μια α-κρατική κοινωνία αλλα, αντίθετα, σιωπά αιδημόνως πάνω στο θέμα. Και αυτό, πέρα βέβαια από το γεγονός ότι οι ίδιοι οι οικονομικοί θεσμοί που προτείνει το μοντέλο αυτό, οι οποίοι στη πραγματικότητα αποτελούν μια εκδοχή του σοσιαλιστικού Πλάνου, θυμίζουν την Συμμετοχική Δημοκρατία της ρεφορμιστικής Αριστεράς όπου η γραφειοκρατία (‘δημοκρατικού’’ χαρακτήρα) είναι πανταχού παρούσα.
Ούτε βέβαια έχει σχέση με την ελευθεριακη δημοκρατική παράδοση ένα μοντέλο που αγνοεί εντελώς την ίδια την έννοια του πολίτη — την οποία αντικαθιστά με τους ανθρώπους ως εργαζόμενους και καταναλωτές —ακριβώς όπως κάνει και η οικονομία της αγοράς σήμερα! Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι, όπως τονίζει ο Τάκης Φωτόπουλος, «το μοντέλο καταλήγει σε μία διαστρέβλωση της έννοιας της άμεσης δημοκρατίας, η οποία δεν νοείται ως ένα καθεστώς αλλά απλά ως μία διαδικασία, που χρησιμοποιείται όποτε υπάρχει ανάγκη, και που μπορεί εύκολα να αντικαθίσταται από το αντίθετό της, δηλαδή την αντιπροσώπευση, όποτε η άμεση δημοκρατία δεν είναι βολική!» Τέλος, όπως δείχνει συστηματικά ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου, το μοντέλο Συμμετοχικής Οικονομίας δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσει όχι την ισοκατανομή της πολιτικής και γενικότερα της κοινωνικής δύναμης (με την οποία δεν ασχολείται) αλλα ούτε καν την ισοκατανομή της οικονομικής δύναμης (που αποτελεί το κύριο αντικείμενο του) και την πραγματική ελευθερία επιλογής . Τέλος, το βιβλιο του Αλμπερτ δεν προτείνει καμία στρατηγική μετάβασης ακομη και σε αυτή την Συμμετοχική Οικονομία που επαγγέλλεται αλλα, αντίθετα, ο συγγραφέας σε αλλα κείμενα του υποστηρίζει και αυτός, όπως και ο Τσόμσκι, τα ρεφορμιστικά αιτήματα και ρεύματα μέσα στο κίνημα της αντιπαγκοσμιοποίησης (τελευταία ο Αλμπερτ δεν αφήνει συνεδρίαση του παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ που να μην εγκωμιάζει το Parecon του σαν την υλοποίηση του σλόγκαν του ΠΚΦ ‘ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός’!)
Eπανερχόμενος λοιπόν στα ερωτήματα που έθεσα στην αρχή, νομίζω ότι ούτε το έργο του Τσόμσκι ούτε η Συμμετοχική Δημοκρατία του Αλμπερτ μπορούν να δώσουν οποιαδήποτε ικανοποιητική απάντηση στο κρίσιμο πρόβλημα της εποχής μας: ποιες είναι οι πραγματικές αιτίες της σημερινής πολυδιάστατης κρίσης, ποια είναι η σχέση τους με το σημερινό συστημα και ποια είναι η συστημικη αλλαγή που θα μας οδηγούσε έξω από αυτήν. Το μεν έργο του Τσόμσκι, διότι αποπροσανατολίζει για την πραγματική φύση του σημερινού συστήματος και την ανάγκη ανατροπής του ίδιου του συστήματος και όχι απλώς των μεγάλων επιχειρήσεων και των ‘κακών’ ελίτ, το δε μοντέλο του Αλμπερτ, διότι δεν είναι παρά μια εξελιγμένη εκδοχή των μοντέλων Οικονομικού Πλάνου της παραδοσιακής Αριστεράς, διακοσμημένη με ιδέες Συμμετοχικής Οικονομίας και ρεφορμιστικής στρατηγικής για την μετάβαση σε αυτήν.
Κλείνοντας την εισαγωγή αυτή στο σημαντικό αυτό βιβλίο του Τάκη Φωτόπουλου, θα χρειαστεί να τονίσω ότι οι διανοούμενοι και συγγραφείς σαν τον Τσόμσκι και τον Αλμπερτ και γενικά τους ρεφορμιστές της Αριστεράς διεθνώς, βρίσκονται εκτός πραγματικότητας, κινούνται στον χώρο της ουτοπίας (με την αρνητική έννοια του όρου) και πλανώνται πλάνην οικτρά, όταν πιστεύουν ότι μπορεί να υπάρξουν οι δυνατότητες, μέσα στα πλαίσια του κυρίαρχου συστήματος, για να αλλάξουν σταδιακά προς το καλύτερο τα πράγματα του κόσμου μας και να επικρατήσει κοινωνική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη ανάμεσα στους ανθρώπους, ελευθερία και ειρήνη. Εμείς, απλώς, θεωρούμε ότι η προσδοκία και η πίστη αυτή αποτελεί ουτοπία και ότι οι υπέρτατες αξίες της ατομικής και συλλογικής ζωής δεν βρίσκουν με κανένα τρόπο πρόσφορο έδαφος για να καλλιεργηθούν μέσα στα πλαίσια του παρόντος συστήματος και μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνον μέσα στα ευνοϊκά πλαίσια και στους πλατείς ορίζοντες μιας νέας ριζοσπαστικής και γνήσια δημοκρατικής (περιεκτικής δημοκρατίας) οργάνωσης των κοινωνιών. Αυτή είναι και η βασική μας διαφορά με ανθρώπους σαν τον Τσόμσκι και τους πλείστους συγχρόνους στοχαστές της Αριστεράς διεθνώς.
Πηγή: http://www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/greek/grbookschomsky/intro_chomsky_albert.htm