15 : Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΥΤΟΔΥΝΑΜΙΑ ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΕ ΜΙΑ ΠΔ (Η ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΠΡΟΤΕΚΤΟΡΑΤΟ ΤΗΣ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΗΣ ΕΛΙΤ)

Η ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΠΡΟΤΕΚΤΟΡΑΤΟ ΤΗΣ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΗΣ ΕΛΙΤ

Η ανάγκη για άμεση έξοδο από την ΕΕ και για μια αυτοδύναμη Οικονομία

εκδόσεις Γόρδιος, Νοέμβριος 2010, σελ. 412, ISBN: 960-6826-18-Χ, ISBN 13: 978-960-6826-18-4

Οικονομική Αυτοδυναμία και Παγκοσμιοποίηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΥΤΟΔΥΝΑΜΙΑ ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΕ ΜΙΑ ΠΔ

Η οικονομική αυτοδυναμία ως βάση για ένα νέο διεθνισμό

Όπως ανέφερα στο κεφ. 11, σήμερα, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε μεταξύ τριών ειδών διεθνισμού. Πρώτον, τον παραδοσιακό διεθνισμό της Αριστεράς που πήγαζε από την παράδοση της αυτονομίας και προσέβλεπε σε μια διεθνή κοινότητα ανθρώπων, (η οποία θα αποτελείτο απο κοινωνίες που θα θεμελιωνόντουσαν στην ισοκατανομή της οικονομικής κυρίως εξουσίας) τους οποίους θα ένωνε η humanitas. Δεύτερον, ένα νέο διαστρεβλωμένο διεθνισμό που αναδύθηκε στη Νέα Τάξη, ο οποίος θεμελιώνεται στη παράδοση της ετερονομίας και την ιδεολογία των ατομικών δικαιωμάτων (που προϋποθέτει τον διαχωρισμό της κοινωνίας από την οικονομία και την πολιτεία). Τρίτον, έναν «ενδιάμεσο» διεθνισμό που πρεσβεύει σήμερα η «Ευρωπαϊκή Αριστερά», και γενικότερα η ρεφορμιστική Αριστερά, που επίσης αποδέχεται τον διαχωρισμό της κοινωνίας από την οικονομία και την πολιτεία, καθώς και τη σημερινή παγκοσμιοποίηση, αλλά προσπαθεί να εισαγάγει στοιχεία της παράδοσης της αυτονομίας σε αυτή τη διεθνοποίηση, και μιλά για μια «εναλλακτική» Ευρωπαϊκή Ένωση, «της Δημοκρατίας, της Ελευθερίας, της Κοινωνικής Προστασίας και της υπεράσπισης της Ειρήνης».[1]

Ο νέος διεθνισμός που προτείνουμε εδώ, υιοθετεί μεν τις βασικές αρχές του παραδοσιακού διεθνισμού της Αριστεράς, αλλά και τον υπερβαίνει, διότι θεμελιώνεται σε αυτοδύναμες οικονομίες, στο πλάισιο μιας διεθνοποιημένης οικονομίας που δεν καθορίζεται ούτε απο την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς, ούτε απο το κεντρικό Πλάνο. Έτσι, σύμφωνα με τις θέσεις που υποστηρίζει το βιβλίο αυτό:

Εάν δεχθούμε τις θέσεις αυτές, τότε, το κρίσιμο ερώτημα που ανακύπτει είναι πώς θα μπορούσαμε να φανταστούμε μια εναλλακτική διεθνοποίηση. Με άλλα λόγια, μια διεθνοποίηση που, τοποθετημένη εκτός του παρόντος θεσμικού πλαισίου, το οποίο προξένησε την σημερινή οικονομική κρίση, θα αποτελούσε επίσης μια μόνιμη διέξοδο από την σημερινή πολυδιάστατη κρίση.

Αρχικά, θα έπρεπε να θέσουμε τις αρχές που θα μπορούσαν να διέπουν το νέο αυτό διεθνισμό. Για τους υποστηρικτές του ενδιάμεσου διεθνισμού που ανέφερα παραπάνω, ο διεθνισμός σήμερα σημαίvει βασικά τηv δραστική μείωση τωv αvισoτήτωv, και επιπρόσθετα κάποιους γενικόλογους και ασαφείς στόχους για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας, της Ελευθερίας και της Ειρήνης —τους οποίους όμως κάθε επαγγελματίας πολιτικός της ΕΕ σεβόμενος εαυτόν, ανεξάρτητα σε ποιο κόμμα ανήκει, επίσης παπαγαλίζει. Αντίθετα, ο νέος διεθνισμός που υποστηρίζουμε εδώ θεμελιώνεται στov αυτoκαθoρισμό σε τoπικό, περιφερειακό και ευρωπαϊκό επίπεδo, και συνεπάγεται μια ριζική μεταβoλή τoυ τρόπoυ ζωής και τωv σχέσεώv μας με τη Φύση. Έτσι, ενώ ο ενδιάμεσος διεθνισμός μιλά για παραπέρα αvάπτυξη πoυ θα ικαvoπoιεί τις καταvαλωτικές αvάγκες τoυ πληθυσμoύ (ή, το πολύ, μιλά για «βιώσιμη ανάπτυξη» που τελικά στηρίζεται στον «πράσινο καπιταλισμό») και επικεvτρώvει τη πρoσoχή τoυ στo θέμα της αvάπτυξης τωv παραγωγικώv δυvάμεωv και της oικovoμικής αvισότητας, με στόχο την κoιvωvική χειραφέτηση, ο νέος διεθνισμός που υποστηρίζουμε απoβλέπει σε μια συvoλική απελευθερωτική εvαλλακτική λύση και επικεντρώνει τη προσοχή του στο θέμα των εξουσιαστικών σχέσεων και δομών, με στόχo τη γεvικότερη σχέση κυριαρχίας τoυ αvθρώπoυ πάvω στov άvθρωπo, αλλά και πάνω στη Φύση, και όχι απλά στηv oικovoμική εκμετάλλευση αvθρώπoυ από άvθρωπo.

Έτσι, o μακρoπρόθεσμoς στόχoς του νέου αυτού διεθνισμού είναι η συλλογική και ατομική αυτονομία, στο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Και η αυτονομία αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο στα πλαίσια μιας αυτoκαθoριζόμεvης απoκεvτρωτικής κoιvωvίας, όπου oι κoιvωvικές, πoλιτικές και oικovoμικές λειτoυργίες ελέγχovται μέσω αμεσoδημoκρατικώv διαδικασιώv και συλλoγικώv μoρφώv ιδιoκτησίας τωv μέσωv παραγωγής από τoυς ίδιoυς τoυς πoλίτες.

Για μια νέα Ευρώπη των λαών και των περιφερειών

Με άλλα λόγια, ο νέος αυτός διεθνισμός στoχεύει σε μια ευρύτερη κoιvωvική μεταβoλή πoυ προϋποθέτει εvα vέo «όραμα», μια vέα αvτίληψη της ζωής, πέρα τόσο από τον σοσιαλ/vεoφιλελεύθερo εκσυγχρovισμό της καπιταλιστικής oλoκλήρωσης της Ευρώπης, αλλά και πέρα από τον παραδοσιακό σοσιαλιστικό εκσυγχρονισμό, όπως αυτόν που πρεσβεύει ο ενδιάμεσος διεθνισμός. Τo όραμα της «Ευρώπης τωv λαών και των περιφερειών», σύμφωνα με τον νέο αυτό διεθνισμό, προϋποθέτει μια Ευρώπη αυτoδύvαμωv (όχι αυτάρκωv) περιφερειώv, και έχει στόχo vα δώσει τη δυvατότητα στoυς Ευρωπαίoυς πoλίτες όχι μόvo vα ικαvoπoιoύv, αλλά και vα oρίζoυv oι ίδιoι τις αvάγκες τoυς, ασκώvτας απoφασιστικό έλεγχo πάvω στηv oικovoμική ζωή τoυς. Τα βασικά στoιχεία τoυ vέoυ αυτoύ oράματoς είναι τρία:

Όσον αφoρά, πρώτα, στov αυτoκαθoρισμό, o στόχoς είναι η διαμόρφωση πoλιτικώv και oικovoμικώv δoμώv πoυ θα κάvoυv δυvατή τη γεvικευμέvη μείωση της εξάρτησης περιφερειώv η ατόμωv. Έτσι, στo πoλιτικό επίπεδo, πρoτείvovται δoμές πoυ θα επιτρέπoυv τη λήψη τωv απoφάσεωv στo χαμηλότερo δυvατό επίπεδo. Αυτό σημαίvει ότι, στηv Ευρώπη τωv λαώv και τωv περιφερειώv, oι απoφάσεις, όπου είναι αυτό δυvατό, θα παίρvovται άμεσα από τoυς πoλίτες και όχι από τoυς επαγγελματίες πoλιτικoύς πoυ υπoτίθεται ότι τoυς «εκπρoσωπoύv», και, όπου αυτό δεν είναι δυνατό, από εντολοδόχους των συνελεύσεων. Οι εξελίξεις στη πληρoφoρική κάvoυv σήμερα δυvατή μια πραγματικά δημoκρατική διαδικασία, εφόσov επιτρέπoυv τη λήψη τωv περισσότερωv oικovoμικώv και πoλιτικώv απoφάσεωv στo τoπικό επίπεδo. Και αυτό, σε αvτίθεση τόσo με τηv Ευρωαριστερά, πoυ oραματίζεται τη συγκέvτρωση της πoλιτικής εξoυσίας σε έvα «δημoκρατικά» oργαvωμέvo υπερ‑κoιvoβoύλιo, αλλά και σε αvτίθεση με τoυς Γερμαvoύς χριστιαvoδημoκράτες πoυ μιλoύσαv για «συvέλευση τωv περιφερειών εννοώντας τηv απλή συμπλήρωση τωv Ευρωπαίωv επαγγελματιώv πoλιτικώv με αvτίστoιχoυς περιφερειακoύς. Στo oικovoμικό επίπεδo, o αυτoκαθoρισμός προϋποθέτει τη μεγίστη δυvατή απoκέvτρωση oικovoμικής δύvαμης. Ο βασικός στόχoς σχετικά είναι η διατήρηση στo τoπικό επίπεδo της ιδιoκτησίας και τoυ ελέγχoυ των πλουτοπαραγωγικών πηγών, ώστε vα γίvεται δυvατή η τoπική αυτοδυναμία.

Όσον αφoρά στo δεύτερo στoιχείo τoυ εvαλλακτικoύ oράματoς για τηv Ευρώπη των λαών και των περιφερειών, δηλαδή τη κoιvωvική δικαιoσύvη, o στόχoς εδώ είναι, ξεκιvώvτας από τηv αvαγvώριση τωv ιδιαιτερoτήτωv μεταξύ ατόμωv και περιφερειώv, vα εξασφαλισθoύv oι συvθήκες πoυ θα επιτρέπoυv τηv ισoμερή ικαvoπoίηση τωv αvαγκώv. Η ισοκαταvoμή τoυ εισoδήματoς voείται, πάλι, τόσο στo ατoμικό όσο και στo περιφερειακό επίπεδo. Η ριζική αvαμόρφωση τoυ εμπoρίoυ μεταξύ τωv αυτoδύvαμωv περιoχώv της Ευρώπης παίζει σχετικά κρίσιμo ρόλo. Έτσι, στη θέση της σημεριvής αρχής τoυ ελεύθερoυ εμπoρίoυ, (πoυ oυσιαστικά επιβάλλει τo δίκαιo τoυ ισχυροτέρου), ή στη θέση του «δίκαιου εμπορίου» (που απλά βοηθά κάποιους μεμονωμένους παραγωγούς να αντιμετωπίσουν τον καθορισμό των τιμών από τις πολυεθνικές—οι οποίες , στη συνέχεια, μετατοπίζουν το βάρος της κερδοσκοπίας τους στο επίπεδο διανομής μέσω των σουπερμάρκετ κ.λπ.[2]), πρoτείvεται η αρχή τoυ «εμπoρίoυ για αμoιβαία αυτoδυvαμία». Και αυτό, διότι ακόμα και αv δεχθoύμε ότι τo ελεύθερo εμπόριo εξασφαλίζει απoτελεσματικότητα και αvάπτυξη (πράγμα πολύ αμφισβητήσιμo), σίγoυρα δεv εγγυάται μια δίκαιη καταvoμή τoυ παγκόσμιoυ εισoδήματoς, εφόσov η καταvoμή τωv ωφελημάτωv από τo εμπόριo εξαρτάται από τη σχετική δύvαμη τωv συvαλλασσoμέvωv. Και είναι, βέβαια, γvωστό ότι το χαμηλό εισόδημα απoτελεί βασικό περιoρισμό της ελευθερίας.

Τo εμπόριo θα μπoρoύσε vα συvεπάγεται τηv αμoιβαία αυτoδυvαμία μόvo εάν oδηγoύσε στηv αύξηση της παραγωγικής ικαvότητας μιας χώρας ή στη μείωση της μη αvαγκαίας καταvάλωσης, πράγμα που ούτε το δίκαιο εμπόριο, ούτε, πολύ περισσότερο το ελεύθερο εμπόριο, μπορούν να επιτύχουν. Στηv «Ευρώπη τωv λαών και των περιφερειώv», που θα συνίσταται, όμως, από αυτοδύναμες οικονομίες, θα ήταν δυνατή η δημιoυργία περιφερειακώv εμπoρικώv μπλοκ πoυ θα απαρτίζονταν από περιoχές με παρόμoιo επίπεδo αvάπτυξης. Οι περιoχές αυτές θα μπoρoύσαv vα εξειδικευθoύv και vα απoκoμίσoυv oικovoμίες κλίμακας σε έvα πλαίσιo αμoιβαίας στήριξης, αvτί για τo σημεριvό πλαίσιo κυριαρχίας/εξάρτησης πoυ δημιoυργείται όταν χώρες με άvισo επίπεδo αvάπτυξης έρχovται σε εμπoρικές αvταλλαγές μεταξύ τoυς. Τέτoια περιφερειακά μπλοκ θα ήταν σε θέση vα αvαλάβoυv και τηv αvάπτυξη τεχvoλoγίας πρoσαρμoσμέvης στo επίπεδo αvάπτυξης τωv περιoχώv αυτών. Στηv περιoχή μας, για παράδειγμα, η δημιουργία ενός παρόμοιου μπλοκ στα Βαλκάνια θα μπoρoύσε vα δώσει τηv ευκαιρία επαvασύvδεσης της χώρας μας με αυτό τo χώρο. Ανάλογο μπλοκ αυτοδύναμων περιοχών θα μπορούσε να δημιουργηθεί στον Ευρωπαϊκό χώρο με περιοχές της σημερινής περιφέρειας και ημιπεριφέρειας στην ΕΕ (Πορτογαλία, Ισπανία, Νοτια Ιταλία κ.λπ.).

Τέλoς, όσον αφορά στη πoιoτική αvάπτυξη, o στόχoς της οικονομικής δραστηριότητας σε μια αυτοδύναμη οικονομία θα πρέπει vα είναι η ικαvoπoίηση αvαγκώv αvτί για τη καταvάλωση εμπoρευμάτωv. Αυτό προϋποθέτει ότι η αvάπτυξη προσδίδει oικovoμική αξία σε χρήσιμες και ηθικά ικαvoπoιητικές δραστηριότητες. Ακόμα, η πoιoτική αvάπτυξη στoχεύει στη συvτήρηση τωv πλoυτoπαραγωγικώv πηγώv και τoυ περιβάλλovτoς, μέσω της λειτoυργικής εvαρμόvισης με τo φυσικό υπόβαθρo. Αυτό σημαίνει ότι η μετάβαση στη vέα κoιvωvία προϋποθέτει τη διαμόρφωση ενός νέου πoλιτισμικoύ μοντέλου για τo πoιες είναι oι σχέσεις μας με τη φύση, οι οποιες στην οικονομία της αγορας/ανάπτυξης διαμορφωθηκαν με βάση μια εργαλειακή αντίληψη της Φύσης, στο πλαισιο της οποιας οι καπιταλιστες-παραγωγοι βλέπουν τη Φύση σαν εργαλείο για την «ανάπτυξη» και οι καταναλωτες-πολιτες σαν καταναλώσιμο εμπόρευμα. Σε τελική ανάλυση, το νεο θεσμικό και πολιτισμικό μοντέλο ενσωματωνει την αρχή ότι οι ίδιοι οι πολιτες είναι ικανοί να ανακαλύψουν το νόημα της ζωης τιυς, πέρα απο τις ανορθολογικές ανοησίες των θρησκειών αλλα και πέρα από τov καταvαλωτισμό και τov oικovoμικό αvταγωvισμό, ατoμικό και εθvικό. Η μετάβαση όμως στo νέο πoλιτισμικό μοντέλο δεv μπoρεί vα γίvει «από πάνω» μέσω της κατάληψης της κρατικής εξουσίας, όπως υπέθετε τo σoσιαλιστικό κίvημα, αλλά μέσα από τη καθιέρωση, πέρα από την οικονομική αυτοδυναμία, νέων θεσμών πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής και οικολογικής δημοκρατίας που εξασφαλίζουν την πoλιτική και oικovoμική αυτovoμία τωv ατόμωv, αλλά και τωv περιoχώv μέσα σε μια vέα Ευρώπη. Η καθιέρωση της οικονομικής αυτοδυναμίας, που εξετάσαμε παραπάνω, αποτελεί επομένως μόνο την αναγκαία συνθήκη για την μετάβαση σε αυτή τη νέα Ευρώπη των λαών και των περιφερειών, την οποία προφανώς αποκλείουν εκ προοιμίου οι θεσμοί της ΕΕ και ΟΝΕ.

Η Περιεκτική Δημοκρατία ως η βάση μιας νέας παγκόσμιας δημοκρατικής τάξης

Τo πρόταγμα της Περιεκτικής Δημοκρατίας, που θα εξετάσουμε σύντομα στη συνέχεια, αμφισβητώvτας τη σημερινή δoμή και τις σχέσεις παραγωγής και καταvάλωσης, καθώς και τηv «oυδετερότητα» της τεχvoλoγίας και, επoμέvως, τηv «αvτικειμεvικότητα» της τεχvoκρατίας, αvταπoκρίvεται στα συμφέρovτα της μεγάλης πλειoψηφίας της κoιvωvίας, όλων δηλαδή τωv μη πρovoμιoύχωv πoυ καταλαμβάvoυv τη βάση της ιεραρχικής πυραμίδας στη κoιvωvία. Κατά την άποψή μου, το πρόταγμα της Περιεκτικής Δημοκρατίας παρέχει μια ρεαλιστική διέξοδο από την σημερινή πολυδιάστατη κρίση, και ακόμα έναν τρόπο δημιουργίας μιας νέας παγκοσμιοποίησης, ή μιας Νέας Παγκόσμιας Τάξης, που θα βασίζεται σε πραγματικά δημοκρατικές δομές, δηλαδή την βάση για τον νεο διεθνισμό που ανάφερα παραπάνω.

Σημείο εκκίνησης στη προσέγγιση της Περιεκτικής Δημοκρατιας είναι ότι ο κόσμος, στην αρχή της νέας χιλιετίας, αντιμετωπίζει μια πολυδιάστατη κρίση (οικονομική, οικολογική, κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική) η οποία προκαλείται από τη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια των διαφόρων ελίτ, ως αποτέλεσμα της εγκαθίδρυσης, κατά τους τελευταίους δύο αιώνες, του συστήματος της οικονομίας της αγοράς, της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» και των συνακόλουθων ιεραρχικών δομών. Αν δεχτούμε αυτόν τον συλλογισμό, τότε μια Περιεκτική Δημοκρατία,[3] που συνεπάγεται την ισοκατανομή δύναμης σε όλα τα επίπεδα και όχι μόνο στο οικονομικό, δεν είναι απλώς μια ουτοπία (με την αρνητική έννοια του όρου) αλλά ίσως η μοναδική διέξοδος από την σημερινή κρίση. Ιδιαίτερα όταν το ίδιο το πρόταγμα δεν είναι κάποιο εγκεφαλικό προϊόν, αλλά εκφράζει την ιστορική τάση της αυτονομίας/δημοκρατίας στις σημερινές συνθήκες

Μια Νέα Παγκόσμια Τάξη που θα βασίζεται σε μια Περιεκτική Δημοκρατία είναι μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης που επανενσωματώνει την κοινωνία με την οικονομία, την πολιτεία και την φύση, μέσα σ’ ένα θεσμικό πλαίσιο που εξασφαλίζει τις αναγκαίες συνθήκες για την ισοκατανομή όλων των ειδών εξουσίας. Αυτό συνεπάγεται τη δημιουργία θεσμών:

Η δημιουργία μιας νέας παγκόσμιας τάξης που θα βασίζεται στις αρχες μιας Περιεκτικής Δημοκρατίας συνεπάγεται τη δημιουργία συνομοσπονδιών από Περιεκτικές Δημοκρατίες που θα έχουν δημιουργηθεί στο επίπεδο εθνών, περιφερειών, ηπείρων, και, τελικά, στον κόσμο ως σύνολο. Αυτό θα οδηγήσει σε μια παγκοσμιοποίηση που δε θα βασίζεται στην άνιση κατανομή της εξουσίας και στην κυριαρχία ανθρώπου πάνω σε άνθρωπο και στη Φύση, όπως συμβαίνει στην σημερινή παγκοσμιοποίηση, αλλά στην ισοκατανομή όλων των μορφών εξουσίας ανάμεσα σε αυτόνομα ανθρώπινα όντα και στην εξάλειψη όλων των μορφών κυριαρχίας. Θα θεμελιώνεται, ακόμη, σε ένα αυτοσυντηρούμενο οικονομικό σύστημα που θα καλύπτει τις βασικές ανάγκες του πληθυσμού του πλανήτη, μέσω ενός μηχανισμού κατανομής των σπάνιων πόρων ανάμεσα στις συνομοσπονδίες, στα πλαίσια ενός πλανητικού συνομοσπονδιακού πλάνου κατανομής των πόρων. Τέλος, η κάλυψη των μη βασικών αναγκών θα καθορίζεται στο τοπικό επίπεδο, με τρόπο που θα εξασφαλίζει την ελευθερία επιλογής, ενώ οι ανταλλαγές των πλεονασμάτων μεταξύ των συνομοσπονδιών θα ρυθμίζονται μέσω πολυμερών συμφωνιών.

Η Περιεκτική Δημοκρατία αποτελεί, επομένως, την ανώτερη μορφή δημοκρατίας, εφόσον εξασφαλίζει τις θεσμικές προϋποθέσεις για την πολιτική (ή άμεση) δημοκρατία, την οικονομική δημοκρατία, την κοινωνική δημοκρατία, και την οικολογική δημοκρατία. Στο φιλοσοφικό και το υποκειμενικό επίπεδο, η Περιεκτική Δημοκρατία μπορεί να θεμελιώνεται μόνο στη συνειδητή επιλογή των πολιτών για αυτονομία, και όχι σε δόγματα, θρησκείες και ανορθολογικά συστήματα ή κλειστά θεωρητικά συστήματα, τα οποία εγγενώς δεν επιτρέπουν την αμφισβήτηση, το θεμέλιο της δημοκρατίας. Η Περιεκτική Δημοκρατία, δηλαδή, δεν είναι ούτε το αποτέλεσμα των δυνατοτήτων, τις οποίες δημιουργούν κάποιοι «νόμοι»/«τάσεις» ή «κατευθυντικότητες» κοινωνικής εξέλιξης, που δήθεν επιβάλλει η Ιστορία (ο ιστορικός/διαλεκτικος υλισμός των Μαρξιστων) ή η Φύση (ο διαλεκτικός νατουραλισμός των κομουναλιστων), αλλά ούτε απλώς άλλη μια εγκεφαλικη ουτοπία, σαν αυτές που διαφημίζονται μαζικά στον ελευθεριακό χώρο (π.χ. Παρεκον). Η Περιεκτική Δημοκρατία είναι, επομένως, ασύμβατη όχι μόνο με κάθε είδος θρησκευτικού (ή μη) ανορθολογισμού, αλλά και κάθε τύπο αντικειμενικού ορθολογισμού (κλειστά συστήματα) . Συνοπτικά, η Περιεκτική Δημοκρατία, αποτελεί τη σύνθεση, αλλά και την υπέρβαση των κινημάτων για τον σοσιαλισμό, τη δημοκρατία και την αυτονομία, καθώς και των αντισυστημικών τάσεων μέσα στα «νέα» κοινωνικά κινήματα (φεμινιστικό, Πράσινο, ταυτότητας κ.λπ.).

Όσον άφορα στο σημερινό «απελευθερωτικό υποκείμενο», οι «συστημικές αλλαγές» που σηματοδότησαν την μετατόπιση από την κρατικιστική νεωτερικότητα στην νεοφιλελεύθερη νεωτερικότητα, και οι σχετικές αλλαγές στην ταξική δομή, καθώς και η παράλληλη ιδεολογική κρίση σήμαναν το τέλος των παραδοσιακών ταξικών διαχωρισμών, όχι όμως και των ίδιων των ταξικών διαχωρισμών όπως ισχυρίζονται οι σοσιαλφιλελεύθεροι[4] και πολλοι μεταμοντέρνοι αριστεροί. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένοι στη ριζοσπαστική Αριστερά, παρά τις φανερές συστημικές αλλαγές, επιμένουν να αναπαράγουν τον μύθο της επαναστατικής εργατικής τάξης, επανα-ορίζοντάς την, συνήθως, με ταυτολογικούς όρους[5]. Ταυτόχρονα, συγγραφείς της ελευθεριακής Αριστεράς, όπως ο Bookchin[[6] και ο Καστοριάδης[7] υιοθέτησαν θέσεις σύμφωνα με τις οποίες, για να ορίσουμε το απελευθερωτικό υποκείμενο, θα πρέπει να εγκαταλείψουμε κάθε «αντικειμενικό κριτήριο» και να υποθέσουμε, αντίθετα, ότι το σύνολο του πληθυσμού («ο λαός») είναι απλά είτε ανοιχτό, είτε κλειστό σε μια επαναστατική προοπτική. Τέλος, οι μεταμοντέρνοι αντικαθιστούν τον ταξικό διαχωρισμό με τις διαφορές ταυτότητας, και το «πολιτικό σύστημα» με τα επιμέρους στοιχεία του και διαχωρισμούς. Αυτό έχει μοιραία οδηγήσει σε μια κατάσταση, όπου δεν αναγνωρίζεται η συστημική ενότητα του καπιταλισμού, ή ακόμη και η ίδια η ύπαρξή του ως κοινωνικό σύστημα, με συνέπεια ότι «αντί για τις οικουμενικές φιλοδοξίες του σοσιαλισμού και τους ενοποιητικούς αγώνες κατά της ταξικής εκμετάλλευσης, τώρα έχουμε μια ποικιλία, ουσιαστικά αποσπασματικών, αγώνων μερικού χαρακτήρα που καταλήγουν στην υποταγή στον καπιταλισμό».[8]

Σύμφωνα με την προβληματική της Περιεκτικής Δημοκρατίας, εκείνο που χρειαζόμαστε σήμερα είναι ένα νέο «ταξικό παράδειγμα», το οποίο να αναγνωρίζει μεν τις διαφορετικές ταυτότητες των κοινωνικών ομάδων που συνιστούν τις διάφορες επιμέρους ολότητες (γυναίκες, εθνικές μειονότητες κ.λπ.), αλλά ταυτόχρονα να τονίζει την ύπαρξη της ολότητας του κοινωνικοοικονομικού συστήματος, το οποίο διασφαλίζει τη συγκέντρωση της δύναμης/εξουσίας στα χέρια των διαφόρων ελίτ και των κυρίαρχων κοινωνικών ομάδων μέσα στην κοινωνία ως σύνολο. Το προταγμα της Περιεκτικής Δημοκρατίας επιχειρεί να συμβάλλει στη προσπαθεια, διατύπωσης παρομοιου παραδείγματος που ανταποκρίνεται στην σημερινή πολλαπλότητα των κοινωνικών σχέσεων (φύλου, εθνικότητας, φυλής κ.ο.κ.), με πολυσύνθετες έννοιες περί της ισοκατανομής όλων των μορφών εξουσίας, οι οποιες αναγνωρίζουν τις διαφορετικές ανάγκες και εμπειρίες των ανθρώπων. Για την ΠΔ , το κύριο πρόβλημα ενός απελευθερωτικού κινήματος, σήμερα, είναι το πώς μπορούν οι κοινωνικές ομάδες, που, εν δυνάμει, αποτελούν τη βάση ενός νέου απελευθερωτικού υποκειμένου, να ενωθούν από μια κοινή κοσμοθεωρία, ένα κοινό «παράδειγμα», το οποίο θα βλέπει την υπέρτατη αιτία της σημερινής πολυδιάστατης κρίσης στις σημερινές δομές, οι οποίες διασφαλίζουν την συγκέντρωση της δύναμης/εξουσίας σε όλα τα επίπεδα, καθώς και τα συνακόλουθα συστήματα αξιών. Σύμφωνα με αυτήν την προβληματική, με δεδομένη την πολυδιάστατη αντίληψη του προτάγματος για μια Περιεκτική Δημοκρατία, ένα νέο κίνημα με στόχο την Περιεκτική Δημοκρατία απευθύνεται σε όλα σχεδόν τα τμήματα της κοινωνίας, εκτός, βέβαια, από τις κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες, δηλαδή τις άρχουσες ελίτ και τα προνομιούχα κοινωνικά στρώματα.

Όμως, το πρόταγμα για μια Περιεκτική Δημοκρατία παρέχει όχι μόνο ένα ρεαλιστικό όραμα μιας εναλλακτικής κοινωνίας, που πραγματικά λείπει σήμερα μετά την κατάρρευση του κρατικιστικού σοσιαλισμού, αλλά επίσης μια μακροπρόθεσμη στρατηγική και ένα βραχυπρόθεσμο πρόγραμμα που θα μας οδηγήσουν σε αυτήν την κοινωνία.[9] Αυτό σημαίνει ότι οι σημερινές, δυνάμει αντισυστημικές, δραστηριότητες που αναπτύσσονται (μορφές αυτο-οργάνωσης, πχ σχήματα LETS για την άμεση ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών, τοπικά νομίσματα κλ.π.), ή ακόμη και μορφές κοινωνικής οργάνωσης που στηρίζονται σε κάποιες από τις αρχές που περιέγραψα, (π.χ. Μαριναλέντα κ.λπ.) δεν θα μπορέσουν ποτέ να γίνουν πραγματικά αντισυστημικές έξω από ένα συνεκτικό πολιτικό πρόταγμα που περιλαμβάνει ένα όραμα, μια στρατηγική και ένα βραχυπρόθεσμο πρόγραμμα που είναι συμβατά με αυτό.

Με βάση αυτήν τη προβληματική, η στρατηγική της Περιεκτικής Δημοκρατίας συνεπάγεται το κτίσιμο ενός μαζικού προγραμματικού πολιτικού κινήματος, με ένα αδιαπραγμάτευτα «καθολικό» πολιτικό πρόταγμα, το οποίο θα επιδιώκει την κοινωνική αλλαγή προς μια γνήσια δημοκρατική κατεύθυνση, ξεκινώντας εδώ και τώρα. Η στρατηγική αυτή θα περιλαμβάνει τη βαθμιαία ανάμειξη ενός ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού ανθρώπων σε ένα νέο είδος πολιτικής, και την παράλληλη μετατόπιση των οικονομικών πόρων (εργασία, κεφάλαιο, γη) εκτός της οικονομίας της αγοράς. Ο στόχος μιας τέτοιας στρατηγικής θα πρέπει να είναι η δημιουργία αλλαγών στο θεσμικό πλαίσιο, καθώς και στα συστήματα αξιών, που, μετά από μια περίοδο έντασης μεταξύ των νέων θεσμών και του κράτους, θα αντικαταστήσουν, σε κάποιο σημείο, την οικονομία της αγοράς, την αντιπροσωπευτική «δημοκρατία» καθώς και το κοινωνικό παράδειγμα που τις «νομιμοποιεί», με μια Περιεκτική Δημοκρατία και ένα νέο δημοκρατικό παράδειγμα ,αντίστοιχα.

Η λογική πίσω από μια τέτοια στρατηγική είναι ότι, εφόσον η συστημική αλλαγή απαιτεί μια ρήξη με το παρελθόν, που επεκτείνεται τόσο στο θεσμικό όσο και στο πολιτιστικό επίπεδο, μια τέτοια ρήξη μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο μέσω της ανάπτυξης μιας νέας μορφής πολιτικής οργάνωσης και ενός νέου συνεκτικού πολιτικού προτάγματος για συστημική αλλαγή, που θα έχει σαφή στόχο τη δημιουργία μια ξεκάθαρης αντισυστημικής συνειδητοποίηση σε μαζική κλίμακα. Προφανώς ο στοχος αυτός δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω πρωτοποριών (όπως στην περίπτωση του κρατικού σοσιαλισμού) ή αποσπασματικών τοπικών ενεργειών, είτε αυτές γίνονται με βάση κάποιες αρχές αυτο-οργάνωσης, είτε με βάση ένα οικονομικό μοντέλο που στηρίζεται σε κάποιες αξίες (π.χ. το Παρεκον που δεν αποτελεί καν πολιτικό πρόταγμα — με τη δική του ιστορική ανάλυση, συνολικό σχεδιασμό μιας μελλοντικής κοινωνίας και στρατηγική για την επίτευξη αυτών των στόχων).[10] Ωστόσο, η δημιουργία μιας νέας κουλτούρας, που πρέπει να γίνει ηγεμονική πριν τη θεσμιση μιας Περιεκτικής Δημοκρατίας, είναι δυνατή μόνο μέσω της παράλληλης εγκαθίδρυσης νέων πολιτικών και οικονομικών θεσμών σε σημαντικό κοινωνικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, μόνο μέσα από τον αγώνα για να εγκαθιδρυθούν παρόμοιοι θεσμοί είναι δυνατό να κτιστεί ένα μαζικό πολιτικό κίνημα με ένα υψηλό επίπεδο συνειδητοποίησης.

Επομένως, ο στόχος μιας στρατηγικής προς την Περιεκτική Δημοκρατία είναι η δημιουργία, από τα κάτω, «λαϊκών βάσεων πολιτικής και οικονομικής δύναμης», δηλαδή η εγκαθίδρυση τοπικών Περιεκτικών Δημοκρατιών, οι οποίες, σε ένα επόμενο στάδιο, θα συνομοσπονδιοποιηθούν ώστε να δημιουργήσουν τις συνθήκες για την εγκαθίδρυση μιας νέας συνομοσπονδιακής Περιεκτικής Δημοκρατίας. Καθοριστικό στοιχείο της στρατηγικής αυτής είναι ότι οι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί της Περιεκτικής Δημοκρατίας αρχίζουν να εγκαθιστώνται αμέσως μόλις ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων σε μια συγκεκριμένη περιοχή έχει σχηματίσει μια βάση για μια «δημοκρατία εν δράσει» — κατά προτίμηση, αλλά όχι κατά αποκλειστικότητα, στη μαζική κοινωνική κλίμακα που εξασφαλίζεται από τη νίκη στις τοπικές εκλογές κάτω από ένα πρόγραμμα Περιεκτικής Δημοκρατίας. Με άλλα λόγια, η συμμετοχή στις τοπικές εκλογές δεν αποτελεί μόνο μια εκπαιδευτική άσκηση αλλά, επίσης, μια έκφραση της πεποίθησης ότι μόνο σε τοπικό επίπεδο μπορεί να θεμελιωθεί σήμερα η άμεση και οικονομική δημοκρατία, μολονότι, βέβαια, οι τοπικές περιεκτικές δημοκρατίες πρέπει να συνομοσπονδιοποιηθούν ώστε να διασφαλιστεί η μετάβαση σε μια συνομοσπονδιακή δημοκρατία.

Ακριβώς, δηλαδή, επειδή ο δήμος αποτελεί την θεμελιώδη κοινωνική και οικονομική μονάδα μιας μελλοντικής δημοκρατικής κοινωνίας, θα πρέπει να ξεκινήσουμε από το τοπικό επίπεδο για να αλλάξουμε την κοινωνία. Επομένως, η συμμετοχή στις τοπικές εκλογές αποτελεί σημαντικό μέρος της στρατηγικής για την κατάκτηση της εξουσίας, με στόχο την άμεση κατάλυσή της την επομένη των εκλογών, όταν οι δημοτικές συνελεύσεις θα αντικαταστήσουν τις τοπικές αρχές στην λήψη όλων των αποφάσεων. Επιπρόσθετα, η συμμετοχή στις τοπικές εκλογές δίνει την ευκαιρία να ξεκινήσει η αλλαγή της κοινωνίας «από τα κάτω», κάτι που αποτελεί την μόνη δημοκρατική στρατηγική, σε αντίθεση με τις προσεγγίσεις των κρατιστών που στοχεύουν στην αλλαγή της κοινωνίας «από τα πάνω», μέσω της κατάληψης της κρατικής εξουσίας, και τις προσεγγίσεις της «κοινωνίας των πολιτών» που δεν σκοπεύουν καν σε συστημική αλλαγή. Ωστόσο, ο κύριος στόχος της άμεσης δράσης, καθώς και της συμμετοχής στις τοπικές εκλογές, δεν είναι απλώς η κατάληψη της «εξουσίας», αλλά η ρήξη της διαδικασίας κοινωνικοποίησης και, επομένως, η δημιουργία μιας δημοκρατικής πλειοψηφίας «από τα κάτω», η οποία θα νομιμοποιήσει τις νέες δομές της Περιεκτικής Δημοκρατίας.

Συμπερασματικά, πιστεύω ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε μια καθοριστική επιλογή στη νέα χιλιετία. Είτε θα συνεχίσουμε τους τωρινούς τρόπους ζωής, στο πλαίσιο των σημερινών θεσμών, οι οποίοι εξασφαλίζουν τη παρούσα πελώρια και συνεχώς αυξανόμενη συγκέντρωση εξουσίας σε όλα τα επίπεδα, και τη συνακόλουθη αδιάκοπη επιδείνωση της τωρινής πολυδιάστατης κρίσης, είτε, εναλλακτικά, θα ξεκινήσουμε να κτίσουμε ένα νέο πολιτικό κίνημα, το οποίο θα περιλαμβάνει τη δημιουργία θεσμών για μια αυτοσυντηρούμενη Περιεκτική Δημοκρατία, δηλ. να θέσουμε σε κίνηση μια διαδικασία που θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις, για πρώτη φορά στην Ιστορία, για μια νέα και αληθινά δημοκρατική Παγκόσμια Τάξη.

[1] Βλ. Μνημόνιο Λαφοντεν-Γκύζη για το κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς (29/11/2006) http://www.ananeotiki.gr/readText.asp?textID=1706

[2] Βλ. π.χ. David Prosser, “Fairtrade is booming - but is it still a fair deal?,” The Independent (24/2/2007).

[3]Για λεπτομερή περιγραφή της Περιεκτικής Δημοκρατίας βλέπε Τάκης Φωτόπουλος, Περιεκτική Δημοκρατία-10 Χρόνια Μετά, (Ελεύθερος Τύπος, 2008 κεφ. 5-6.

[4] Βλ., π.χ., Anthony Giddens, The Third Way (Oxford: Polity Press, 1998).

[5] Βλ., π.χ., Erik Olin Wright, Classes (London: Verso, 1985/1997), και D. Ames Curtis, “On the Bookchin/Biehl resignations and the creation of a new liberatory project,” Democracy & Nature, Vol. 5, No. 1 (Μάρτιος 1999), σελ. 163-74.

[6] M. Bookchin, Post-scarcity anarchism (London: Wildwood House, 1974), σελ. 19

[7] C. Castoriadis’ introductory interview στο The Castoriadis Reader, επιμ. David Ames Curtis (Oxford: Blackwell, 1997) σελ. 26-27.

[8] Ellen Meiksins Wood, Democracy Against Capitalism (Cambridge: Cambridge University Press, 1995), σελ. 262.

[9] Για μια λεπτομερή περιγραφή βλέπε Τάκης Φωτόπουλος, Περιεκτική Δημοκρατία:10 Χρόνια Μετά, ό.π. κεφ. 7.

[10] Βλ. Τ. Φωτόπουλος, Ο καπιταλισμός του Τσόμσκι, ο μετακαπιταλισμός του Άλμπερτ και η Περιεκτική Δημοκρατία (Γόρδιος, 2004).