Υγεία για Όλους, τεύχος 41 (Απρίλιος-Μάϊος 2003)
Τα ευχολόγια του Έντγκαρ Μορέν
ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
O τέως ριζοσπάστης σοσιαλιστής και οικολόγος Ε. Μορέν έχει από καιρό προσχωρήσει στη ρεφορμιστική Αριστερά που επικρίνει μεν τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, χωρίς όμως να αμφισβητεί το ίδιο το θεμέλιο της: το σύστημα της οικονομίας της αγοράς, η δυναμική του οποίου αναπόφευκτα οδήγησε στην παγκοσμιοποίηση αυτή. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι ο ίδιος ήταν ένθερμος υποστηρικτής των πόλεμων της Νέας Τάξης και ιδιαίτερα της ΝΑΤΟϊκής επιδρομής στη Γιουγκοσλαβία. Ούτε αποτελεί έκπληξη ο ενθουσιασμός του για το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε, που οργάνωσαν τα «προοδευτικά» τμήματα της υπερεθνικής ελίτ, με την αμέριστη συμπαράσταση του Ιδρύματος Φορντ, της Μόντ Ντιπλομάτικ κ.λπ. Οι αναγνώστες μάλιστα του περιοδικού αυτού είχαν την ευκαιρία να πάρουν δείγματα της σκέψης του Μορέν στο τεύχος Φεβρουαρίου-Μαρτίου 2003 που αναδημοσίευσε αποσπάσματα συνέντευξης του από το περιοδικό Alternatives Internationales. Θα άξιζε λοιπόν να δούμε πάλι τη συνέντευξη αυτή και να εκτιμήσουμε κριτικά το περιεχόμενο της.
Δεν θα σταθώ στην έννοια της παγκοσμιοποίησης που χρησιμοποιεί ο Μορέν που προδίδει φανερή άγνοια του φαινομένου, εφόσον συγκρίνει τη σημερινή παγκοσμιοποίηση, η οποία στηρίζεται σε ένα εντελώς νέο φαινόμενο, τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και τη μαζική εξάπλωση τους, με την... αποικιακή εξάπλωση των εθνών κρατών τον 16ο αιώνα που ήταν ένα εντελώς διαφορετικό φαινόμενο (βλ. Τ. Φωτόπουλος, Παγκοσμιοποίηση, Αριστερά και Περιεκτική Δημοκρατία, Ελληνικά Γράμματα 2002).
Θα άξιζε, όμως, να δούμε την «άλλη παγκοσμιοποίηση» που ονειρεύεται ο Μορέν, το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ και τα εθνικά παραρτήματα του, όπως το ελληνικό. Γράφει ο Μορέν ότι προϋπόθεση γι’ αυτήν την εναλλακτική παγκοσμιοποίηση είναι η «αναγνώριση των ζημιών της ανάπτυξης» που συνεπάγεται την ανάγκη να απαρνηθούμε την «ιερή αυτή έννοια που μας τυφλώνει». Και συνεχίζει με μία καταδίκη της ανάπτυξης που καταστρέφει τις κοινωνικές δομές και ευνοεί τον ακραίο ατομικισμό, συμπεραίνοντας ότι πρέπει να αλλάξουμε τους τρόπους κατανάλωσης και να αρνηθούμε την επικυριαρχία του κέρδους πάνω σε όλες τις όψεις της ζωής.
Και το μέσο για να πραγματοποιηθούν όλοι αυτοί οι ευσεβείς πόθοι του Μορέν; «Η συνειδητοποίηση είναι το κλειδί των πάντων», γράφει, και τη συνειδητοποίηση αυτή υποτίθεται έχουν ήδη αποκτήσει οι ακτιβιστές στο Κοινωνικό Φόρουμ, «η διεθνής των πολιτών», όπως την ονομάζει που έχει συνειδητοποιήσει ότι πάνω από πολίτες του έθνους μας είμαστε «πολίτες της μητέρας γης». Με χαρακτηριστικό μάλιστα μεταμοντέρνο τρόπο έμμεσα καταδικάζει ο ίδιος κάθε νέο πρόταγμα και αρκείται στην «αναζήτηση ενός καλύτερου κόσμου» μέσα από την ιδεολογική σούπα του Κοινωνικού Φόρουμ!
Όμως, πώς άραγε οι πολίτες μπορούν να απαρνηθούν την ανάπτυξη σε ένα σύστημα η δυναμική του οποίου τρέφεται και στηρίζεται στην ανάπτυξη; Γιατί οι πολίτες θα στραφούν κατά της ανάπτυξης όταν ξέρουν πολύ καλά ότι στο σύστημα της οικονομίας της αγοράς το σταμάτημα ή ακόμη και η επιβράδυνση της ανάπτυξης σημαίνει ανεργία και υποαπασχόληση; Και πώς μπορούμε άραγε να απαρνηθούμε τον καταναλωτισμό, τον ατομικισμό και την επικυριαρχία του κέρδους όταν τη στιγμή που θα πετυχαίναμε κάτι τέτοιο η οικονομία της αγοράς θα έμπαινε σε ακόμη χειρότερη κρίση από τη σημερινή;
Είναι λοιπόν απλώς θέμα συνειδητοποίησης αυτός ο καλύτερος κόσμος που ευαγγελίζεται ο Μορέν ή μήπως είναι θέμα παράλληλης αλλαγής του θεσμικού πλαισίου που μας οδήγησε στην οικονομία της ανάπτυξης, τον ατομικισμό και τη επικυριαρχία του κέρδους, τα οποία αποτελούν απαραίτητα συστατικά στοιχεία του; Και αν είναι έτσι, πώς μπορούμε άραγε να αλλάξουμε τον κόσμο αυτό και να βγούμε από τη σημερινή πολυδιάστατη κρίση χωρίς να κτίσουμε ένα νέο μαζικό κίνημα σαν το παλιό σοσιαλιστικό, αλλά και που θα στηρίζεται όχι μόνο στη σοσιαλιστική παράδοση, αλλά και στη ριζοσπαστική δημοκρατική παράδοση και τη συνεισφορά των νέων κινημάτων (οικολογικό, φεμινιστικό κ.λπ.); Και, τέλος, πώς θα μπορούσε να αναπτυχθεί ένα τέτοιο κίνημα χωρίς ένα πρόταγμα για μία διαφορετική κοινωνία, όπως για παράδειγμα αυτό που προτείνει η προσέγγιση της Περιεκτικής Δημοκρατίας;
Εάν ο Μορέν και το Κοινωνικό Φόρουμ δεν μας δώσουν επαρκείς εξηγήσεις στα κρίσιμα αυτά ερωτήματα, τότε δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να εκμεταλλεύονται τη λαϊκή οργή για τη σημερινή κρίση προσφέροντας ευχολόγια σαν παυσίπονα