Η έκρηξη του ανορθολογισμού και η Ελληνοορθοδοξία (Ελευθεροτυπία, 6 Μαίου 2000)

Η έκρηξη του ανορθολογισμού και η Ελληνοορθοδοξία

Η χρήση βίας (φυσικής η νομικής) εναντίον συγγραφέα βιβλίου που, μιμούμενος τον Σαλμάν Ρούσντι, σωστά υπολόγισε ότι είχε εξασφαλισμένο ένα μπεστ σελλερ και την μαζική αυτοπροβολή του εάν έκανε μια σκανδαλοθηρική επίθεση, οπως και εκείνος, κατά του προσώπου του ιδρυτού μιας θρησκείας (πράγμα βέβαια που δεν έχει καμία σχέση με σοβαρή κριτική της ίδιας της θρησκείας και του ανορθολογισμού γενικότερα), είναι το ίδιο απαράδεκτη όπως κάθε παρόμοια επίθεση κατά της σκέψης. Όμως, το φαινόμενο δεν είναι εκπληκτικό. Αποτελεί συνέχεια μιας σειράς άλλων φαινομένων που κάνουν φανερό ότι η άνθιση του ανορθολογισμού, που αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο στην Ελλάδα παίρνει μία ιδιότυπη μορφή, δεν αποκλείεται να πάρει στο μέλλον, σε συνδυασμό με τις ανερχόμενες εθνικιστικές τάσεις, ακόμη πιο εκρηκτικές διαστάσεις. Ιδιότυπη, διότι σε αντίθεση με την παγκόσμια άνοδο του ανορθολογισμού που συνήθως ξεκινά ‘από τα κάτω’, στην Ελλάδα η άνθιση του ελληνορθόδοξου ανορθολογισμού σε μεγάλο βαθμό καλλιεργείται από το εκσυγχρονιστικό κατεστημένο (βλ την οργάνωση υποδοχής αρχηγού κράτους σε εικόνες, στο ιλαρό φως κλπ) και τα ΜΜΕ (σαφή δείγματα έδωσαν τα κρατικά κανάλια την περασμένη βδομάδα όταν ο πρόεδρος της ΕΡΤ και μέλος των ‘Φίλων της Αρχιεπισκοπής’[1] μας έδωσε το μοναδικό για Ευρωπαϊκή χώρα ―και άκρως γελοίο― θέαμα μιας ΝΕΤ που άρχιζε τα δελτία της με την ...είδηση των παθών και της ανάστασης του Χριστού, στην οποία μάλιστα αφιερώθηκαν σχεδόν ολόκληρα τα δελτία του περασμένου Σαββατοκύριακου!)

Σήμερα, η ‘Ελληνοορθοδοξία’ συμπλέει με τον ‘εκσυγχρονιστικό’ κατεστημένο και είναι ανεκτή (εφόσον δεν ξεπερνά ορισμένα όρια) και από το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Οι στόχοι των εταίρων της ανίερης αυτής συμμαχίας μεταξύ εκσυγχρονιστικών ελίτ και ελληνορθόδοξων στοιχείων είναι διαφορετικοί. Έτσι, οι εκσυγχρονιστές έχουν στόχο να ‘αφιονίσουν’ (όπως θα έλεγε και ο Μαρξ) τις αντιδράσεις της ιδιότυπης κοινωνίας των δυο τρίτων[2] που θα υποστεί κατ εξοχήν τις συνέπειες των ιδωτικοποιησεων και των αλλων μέτρων που θα φέρει σύντομα η ΕΕ/ΟΝΕ (παρόλα αυτά, το ΚΚΕ συγκροτεί ‘αντί-ιμπεριαλιστικά μέτωπα’ με ελληνορθόδοξους!). Από την άλλη μεριά, οι Ελληνορθόδοξοι εκμεταλλεύονται την άπλετη δημοσιότητα που παρέχει το εκσυγχρονιστικό κατεστημένο στις απόψεις τους. Αύριο, με την πιθανή άνοδο της λαϊκής δυσφορίας κατά της ΕΕ/ΟΝΕ, τίποτα δεν αποκλείει την αυτονόμηση των ελληνορθόδοξων από το εκσυγχρονιστικό κατεστημένο (και το ΚΚΕ!) και με τη βοήθεια της εκκλησίας να παίξουν και τυπικά τον ρόλο της ‘αντιπολίτευσης’ στην ΕΕ/ΟΝΕ.

Τα συμπτώματα της έκρηξης του ελληνορθόδοξου ανορθολογισμού στην Ελλάδα είναι πολλά. Ενδεικτικά:

Όπως όμως ανάφερα, ο ανορθολογισμός δεν ανθεί μόνο στην Ελλάδα. Ανθεί τη τελευταία 25ετία τόσο στον Βορρά όσο και στον Νότο και προσλαμβάνει ποικίλες μορφές, οι οποίες κυμαίνονται από την αναβίωση, σε ορισμένες περιπτώσεις, των παλαιών θρησκειών (Χριστιανισμός, Ισλαμισμός κ.ά.) έως την εξάπλωση διαφόρων ανορθολογικών ρευμάτων (μυστικισμός, πνευματισμός, αστρολογία, «Νέα Εποχή» κ.λπ.), τα οποία, ειδικά στην Δύση,απειλούν τις παλαιές θρησκείες. Μπορούμε γενικώς να ορίσουμε ένα ανορθολογικό σύστημα ως το σύστημα του οποίου οι θεμελιώδεις πεποιθήσεις δεν συνάγονται με ορθολογικές μεθόδους, δηλαδή με βάση τον «Λόγο» και/ή την προσφυγή στα δεδομένα των αισθήσεων, αλλά με βάση την διαίσθηση, το ένστικτο, το συναίσθημα, την μυστικιστική εμπειρία, ‘εξ αποκαλύψεως’ κ.λπ. Ως τέτοιες, οι πεποιθήσεις αυτές βρίσκονται επομένως εκτός Ορθού Λόγου. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για όλες τις θρησκείες οι οποίες ανέκαθεν χαρακτηρίζοντο από την ύπαρξη μιας σειράς ανορθολογικών κεντρικών αληθειών (Θεός, αθάνατη ψυχή, κάρμα κ.λπ.), οι οποίες είναι συνήθως καταγεγραμμένες σε ένα ιερό κείμενο όπως το Ευαγγέλιο, το Κοράνι, οι Βέδες κ.ά. Με αυτήν την έννοια, οι θεμελιωδεις αληθειες που χαρακτηρίζουν όλα τα θρησκευτικά συστήματα αποτελούσαν πάντοτε ένα κλειστό σύστημα. Το γεγονός όμως ότι οχι μονο ανορθολογικές πεποιθήσεις οπως τα θρησκευτικά συστήματα αλλα και ορθολογικές ιδεολογίες όπως ο Μαρξισμός αποτελούν κλειστά, και επομένως αντιδημοκρατικα, συστήματα δεν σημαίνει ότι μπορούμε να τις βάζουμε όλες στο ίδιο ‘τσουβάλι’, όπως κάνουν διάφοροι ημι-μαθείς ανανήψαντες που παρομοιάζουν την Εκκλησία με το κόμμα κλπ. Υπάρχει μια θεμελιακή διαφορά μεταξύ μιας ορθολογικής ιδεολογίας όπως ο μαρξισμός και ενος ανορθολογικού συστήματος όπως η θρησκεία. Η διάψευση των μαρξιστικών υποθέσεων είναι δυνατή δια της προσφυγής στην Λόγο και/ή τα δεδομένα των αισθησεων που αποτελούν τη πηγη της αλήθειας τους, σε αντίθεση με τις ανορθολογικές ‘αλήθειες’, που υποτίθεται πηγάζουν από τον ‘θειο λόγο’, τη διαίσθηση κ.λπ. ―πραγμα που αποκλειει τον διάλογο και την δημοκρατία (άντε να πείσεις εναν πιστό για το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση).

Όμως, πού οφείλεται η γενική άνθιση του ανορθολογισμού; Συνοπτικά, όπως προσπάθησα ν αναλύσω αλλού,[6] μπορούμε ν’ αναφερθούμε σε τρεις σημαντικές εξελίξεις τη τελευταία 25ετια: την καθολίκευση της οικονομίας της αγοράς μετά την κατάρρευση του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, την οικολογική κρίση και την παράλληλη παταγώδη αποτυχία της «ανάπτυξης» στον Νότο. Έτσι, η μεταπολεμική εξάπλωση της οικονομίας της αγοράς και η συνακόλουθη καταναλωτική κοινωνία καθως και η σημερινή νεοφιλελεύθερη διεθνοποιημένη οικονομία, προσέφεραν γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη διαφόρων ειδών ανορθολογισμού.

Ειδικότερα στον Βορρά, η άνοδος του ανορθολογισμού θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως το αποτέλεσμα του υπαρξιακού κενού που δημιούργησε η καταναλωτική κοινωνία και της αβεβαιότητας που επέφερε η άνοδος της ανεργίας και της ‘ελαστικής’ εργασίας στη σημερινή νεοφιλελεύθερη διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς, καθως και της ταυτόχρονης κρίσης της ‘αντικειμενικότητας’ της επιστήμης. Η μετακίνηση προς θρησκευτικά δόγματα ή τον ανορθολογισμό γενικότερα αντανακλούσε την εσώτερη ανάγκη πολλών ανθρώπων για «βέβαιες αλήθειες», την επαύριον της κρίσης του «αντικειμενικού» ορθολογισμού (επιστήμη) και, ιδιαιτέρως, του «επιστημονικού» σοσιαλισμού (πίστη σε ιστορικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς «νόμους» κ.λπ.).

Όσον αφορά τον Νότο, η άνοδος του ανορθολογισμου δεν αφορά μόνο τον ισλαμικό φονταμενταλισμο εφόσον παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται σε πολλά μέρη του Νότου, απο την Λατινική Αμερική μέχρι την «σοσιαλιστική» Κίνα. Η άνθιση του ανορθολογισμού στο Νότο αποτελεί βασικά αντίδραση τοσο στην παταγώδη αποτυχία του μοντέλου ανάπτυξης που εισαχθηκε μεταπολεμικά από τον Βορρά οσο και στη παράλληλη πολιτισμική ομογενοποίηση την οποία επιβάλλει η διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς/ανάπτυξης. Στις χώρες επομένως αυτές τα θρησκευτικά κινήματα παίρνουν τον χαρακτήρα κοινωνικών κινημάτων κατά της οικονομικής και πολιτιστικής ‘ανάπτυξης’ που επιβάλλει η διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς και οδηγούν σε καθεστώτα τύπου Ιραν και Αφγανιστάν.

Συμπερασματικά, σήμερα αποτελεί επιτακτική ανάγκη το κτίσιμο ενός μαζικού κινήματος με στόχο την πάλη οχι μόνο κατά της διεθνοποιημένης οικονομίας της αγοράς αλλά και κατα τού ανορθολογισμού κάθε είδους. Και αυτό, διοτι τα ανορθολογικά κινήματα ουσιαστικά στηρίζουν τη Νέα Τάξη στον Βορρά, ειτε άμεσα (τα ‘λομπι’ των ‘ξαναγεννημένων’ Χριστιανών καθώς και των θρησκόληπτων Εβραίων --μαζι με τους Σιωνιστές-- ουσιαστικά καθορίζουν την Αμερικανική πολιτική), είτε έμμεσα (το ρεύμα της ‘Νεας Εποχής’ προωθεί την ιδιώτευση). Ακομη, τα ανορθολογικά κινήματα στον Νότο παρέχουν τα προσχήματα στον Βορρά να παίζει τον ρόλο τοιυ φύλακα των ατομικών δικαιωμάτων ή της ‘σταθερότητας’ που απειλούνται απο τα φονταμενταλιστικά καθεστώτα (εξαιρουμένων βεβαια των ‘δικών’ τους , π.χ. Ισραήλ).

[1] Ελευθεροτυπία (2/3/2000).

[2] βλ. άρθρο μου "Eκλογές 2000: θρίαμβος της ΟNE;", Ελευθεροτυπία (22/4/2000).

[3] βλ. τελευταία έρευνα, Ελευθεροτυπία (8/4/2000).

[4] Ελευθεροτυπία (17/3/2000).

[5] Ελευθεροτυπία (15/11/1998).

[6] Τ. Φωτόπουλος, Θρησκεία, Αυτονομία, Δημοκρατία: η άνοδος του νέου ανορθολογισμού (Ελ. Τύπος, 2000), σελ. 81-169.