(Το  παρακάτω άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ στο τεύχος της 27 Μαϊου 1992)

Πετρέλαιο και πόλεμος

ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΛΟΜΑΛΟΣ

 

Δεν είναι τόσο η πολύπλευρη ολόπλευρη κατάρρευση του κομμουνισμού, σ' όλα τα επίπεδα, και κυρίως στην οικονομία αφενός, στη θεωρία-ιδεολογία αφετέρου, που αναδεικνύει τον καπιταλισμό σε παγκοσμίως μοναδικό πρωταγωνιστή και παντοκράτορα. Είναι α) κυρίως η πλήρης αφασία και αδυναμία διατύπωσης οποιαδήποτε αριστερής πρότασης (και λέγοντας «αριστερής» εννοώ μιας πρότασης, που ν’ απαξιολογεί το καπιταλιστικό παρόν και να σχεδιάζει κάποιο μετακαπιταλιστικό μέλλον). Τέτοιες προτάσεις είτε παρασύρθηκαν από το ρεύμα της ιστορικής εξέλιξης και καταποντίστηκαν μαζί με τον κομμουνισμό, τον οποίο ήθελαν ν’ ανανεώσουν κατά τον α' ή β' τρόπο, είτε διαψεύσθηκαν παταγωδώς όπως η νεομαρξιστική θεωρία και πολιτική πράξη κέντρου-περιφέρειας (Σαμιρ Αμίν, Αργύρης Εμμανουήλ, Ρεζί Ντεμπρε, Τσε Γκεβαρα κ.λπ.), είτε κατέστη αδύνατο να διατυπωθούν (π.χ. οικολογική πρόταση). Και είναι β) παραλλήλως η προσφυγή στον καπιταλισμό από τα πρώην κομμουνιστικά καθεστώτα και το προσωπικό τους και η εναπόθεση της κάθε ελπίδας τους σε μια άκρατη καπιταλιστικοποίηση. (Στην ΕΣΣΔ π.χ. αντί μετά από τόσα χρόνια περεστρόικας να έχουν μοιράσει τη γη στους αγρότες και να έχουν σήμερα τουλάχιστον υπερεπάρκεια αγροτικών προϊόντων, ασχολούνται μετά μανίας και αποκλειστικά πώς θα πείσουν το ξένο κεφάλαιο να πάρει την οικονομία τους στα χέρια του).

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα καπιταλιστικής «δικαίωσης» και ευφορίας, βιβλία σαν το «Ο Πόλεμος στον Κόλπο» του Τάκη Φωτόπουλου είναι πολύτιμα για να μας θυμίζουν κάποιες ξεχασμένες πλευρές της διεθνούς πραγματικότητας: 1) 'Ότι το κομμουνιστικό φιάσκο δεν συνεπάγεται ότι ο καπιταλισμός είναι αψεγάδιαστος. Απλώς είναι λιγότερο κακός απ’ τον κομμουνισμό. 2) Ότι η μη επέλευση της αναμενόμενης επανάστασης ή έστω και μετάβασης προς κάποιοι μετακαπιταλιστικό μέλλον στην περιφέρεια-τρίτο κόσμο δεν σημαίνει ότι η περιφέρεια δεν υφίσταται άγρια εκμετάλλευση από το κέντρο-μητρόπολη του καπιταλισμού. (Και είναι άξιο λόγου το ότι ο Τ. Φωτόπουλος δεν έχει ανάγκη την εργασιακή θεωρία της αξίας για να θεμελιώσει την εκμετάλλευση που υφίσταται ο τρίτος κόσμος). Τέλος 3) το ότι ο καπιταλισμός κέρδισε τov πόλεμο του κόλπου δεν σημαίνει ούτε «ότι το μέλλον του προδιαγράφεται ειρηνικό και ήρεμο ούτε ότι θα κερδίζει κι όλες τις μάχες που έπονται».

Το βιβλίο αποτελείται από μια σειρά άρθρα του Τ.Φ. σε εφημερίδες και περιοδικά όμως κατά κανένα τρόπο δεν τα διακρίνει η συνηθισμένη για τέτοιου είδους κείμενα προχειρότητα. Αντίθετα, η ανάλυση, ανάπτυξη και σύνθεση του θέματος στηρίζεται γερά σε στατιστικές και μια πλήρη γνώση του αντικειμένου που δεν σηκώνει αμφισβήτηση. Και δε σηκώνει αμφισβήτηση επειδή εξετάζει το θέμα απ' όλες τις μεριές:

  • πρώτα-πρώτα οικονομικά σαν πρόβλημα ανταλλαγής πρώτων υλών και ειδικότερα του πετρελαίου του Τρίτου Κόσμου με τα βιομηχανικά προϊόντα του ανεπτυγμένου Βορρά και τιμών των ανταλλασσόμενων αγαθών.
  • Μετά, ιστορικά, σαν ερώτημα περί τη διαδικασία κατάτμησης του αραβικού λαού από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις σε ξεχωριστά κράτη.
  • Γεωπολιτικά-στρατηγικά μ’ επικέντρωση στην  ενότητα και λογική των χειρισμών της αμερικανικής πολιτικής για τη διατήρηση του στάτους κβο, μ’ αναφορά σ' όλες τις παραμέτρους (σύγκρουση Ιράν-Ιράκ. Ισραήλ, Κούρδοι, κατάρρευση της ΕΣΣΔ κι αμερικανική μονοκρατορία κ.ο.κ.).
  • Τέλος, από άποψη διεθνούς δικαίου και του τρόπου λειτουργίας του ΟHE.

Καίτοι το βιβλίο σύγκειται από σειρά άρθρων, όπως προείπα, όμως η συνέχεια και συνοχή που έχει το αντικείμενο μέσα στο κεφάλι του συγγραφέα βγαίνει στο βιβλίο, που δεν πάσχει στο παραμικρό από την αποσπασματικότητα που ταλανίζει συνήθως τις συλλογές άρθρων. Τέλος ο Τ.Φ. διαθέτει μια μια βαρύνουσα για μένα διάφορα από τον τυπικό εκπρόσωπο της ελληνικής αριστερής ιντελλιγκεντσιας: η γλώσσα του, μακριά από τις συνήθεις σχοινοτενείς και περιπλοκές φράσεις-αποδείξεις βαθυστόχαστης και δυσκολονόητης σοφίας, διαθέτει την απλότητα και σαφήνεια δωρικής κολόνας, πράγμα που κάνει την ανάγνωση του «Ο Πόλεμος στον Κόλπο» μιαν ευχαρίστηση.

 

 

(Το παρακάτω άρθρο έχει δημοσιευτεί στον ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ στο τεύχος της 2 Ιουλίου 1992)

Θ. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ

Τον πόλεμο στον Περσικό Κόλπο ―αυτή τη «μάχη Βορρά - Νότου, που συνδύασε υποκρισία και κυνισμό, στυγνές οικονομικές σκοπιμότητες και επίκληση της διεθνούς νομιμότητας, «υψηλά ιδανικά» και «πετρελαιοτροφοδοτούμενη» αγριότητα―, μελετά συστηματικά το έργο αυτό του Τάκη Φωτόπουλου. Και κάνουμε λόγο για «έργο» γιατί, παρά το γεγονός πως πρόκειται για συλλογή άρθρων γραμμένων στην «Ελευθεροτυπία» το Αντί και τον Οικονομικό  Ταχυδρόμο το δεύτερο εξάμηνο του 1990 και το πρώτο του 1991, τα επί μέρους αυτά κείμενα έχουν μια συνοχή και συμπληρωματικότητα που τους δίνουν την υφή ενιαίου έργου.

'Όλες οι πτυχές και διαστάσεις της ρήξης μελετώνται με συστηματικότητα, συχνά με διεισδυτικότητα, και ο αναγνώστης ενημερώνεται πολύπλευρα: από την ιστορική πλευρά του θέματος (π.χ. ποιες βρετανικές σκοπιμότητες και ωμές μεθοδεύσεις οδήγησαν στη συγκρότηση του ανεξάρτητου Κουβέιτ και πως ολόκληρη τη δεκαετία του ‘80 το σανταμικό καθεστώς ήταν το αγαπημένο παιδί της Δύσης και ειδικά του Λευκού Οίκου) μέχρι τις πιο επίκαιρες στρατηγικοοικονομικές εκδοχές του. Γράφοντας με κάποια φιλοσανταμική, φιλοισλαμική (οι θεμελιακές αξίες του ισλαμισμού δεν διαφέρουν σημαντικά από τις αντίστοιχες του χριστιανισμού) ή τουλάχιστον «φιλονότια» διάθεση, ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα πως ο πόλεμος στον Κόλπο ήταν μια σύγκρουση για το εάν η τιμή του πετρελαίου (και όχι το ίδιο το πετρέλαιο!) θα ελέγχεται από τον ενεργοβόρο Βορρά για να τροφοδοτεί την καταναλωτική σπατάλη του... ή από παραγωγούς χώρες στον Νότο, που...αποπειρώνται... να ανακατανείμουν το παγκόσμιο εισόδημα προς όφελός τους»

Όσο και αν η προοπτική του υπαρκτού «αραβικού σοσιαλισμού» που μνημονεύει ο Φωτόπουλος ―και την οποία παρεμπόδισε η «ιμπεριαλιστική παρέμβαση» του Βορρά― δεν μπορεί παρά να προκαλεί ρίγη, η διεισδυτική ματιά του συγγραφέα πάνω στα δρώμενα οπωσδήποτε εντυπωσιάζει (όπως επίσης και η σύνδεση που κάνει ανάμεσα στην έκβαση του πόλεμου ―άρα τη διατήρηση των χαμηλών τιμών του πετρελαίου― και τα επαπειλούμενα περιβαλλοντικά προβλήματα του πλανήτη μας). Αποδεικνύεται πως και η στρατευμένη ή τουλάχιστον μονόπλευρη θέαση μπορεί υπό προϋποθέσεις να είναι ευφυής....