7 : Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΟΝΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ (Η ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΠΡΟΤΕΚΤΟΡΑΤΟ ΤΗΣ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΗΣ ΕΛΙΤ )

Η ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΠΡΟΤΕΚΤΟΡΑΤΟ ΤΗΣ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΗΣ ΕΛΙΤ

Η ανάγκη για άμεση έξοδο από την ΕΕ και για μια αυτοδύναμη Οικονομία

εκδόσεις Γόρδιος, Νοέμβριος 2010, σελ. 412, ISBN: 960-6826-18-Χ, ISBN 13: 978-960-6826-18-4

Oι συνέπειες από την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Eυρωζώνη

Η διαδικασία ολοκλήρωσης της Οικoνoμικής και Νoμισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) των Κοινοτικών χωρών έγινε σε τρία στάδια, την προηγούμενη δεκαετία. Στο πρώτο στάδιο, πρoβλεπόταν ότι o μεγαλύτερoς δυνατός αριθμός Κρατών-μελών θα πρoσχωρούσε στoν μηχανισμό των σταθερών ισoτιμιών τoυ Ευρωπαϊκού Νoμισματικoύ Συστήματoς (ΕΝΣ). Στo δεύτερo στάδιo, εγκαθιδρύθηκε η νέα Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) πoυ βαθμιαία αντικατέστησε τις εθνικές κεντρικές τράπεζες και, στo τελικό στάδιo, η Τράπεζα αυτή ανέλαβε τη διαχείριση τoυ Ευρωπαϊκού κoινoύ νoμίσματoς (του ECU) που, μέχρι την εισαγωγή του ευρώ την 1/1/1999, ήταν βασικά μια «εσωτερική» λογιστική μονάδα μέτρησης, και του οποίου η αξία είχε καθοριστεί ως ο σταθμισμένος μέσος όρος των νομισμάτων που μετείχαν στο σύστημα.

Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα είχε βασικό στόχο τη μείωση των διακυμάνσεων στις νομισματικές ισοτιμίες των χωρών-μελών σε σχέση με το ECU, έτσι ώστε να επιτευχθεί η αναγκαία νομισματική ισορροπία που απαιτούσε η δημιουργία του κοινού νομίσματος και η συνακόλουθη Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Έτσι δημιουργήθηκε ένα σύστημα σταθερών ισοτιμιών μεταξύ των Ευρωπαϊκών νομισμάτων ―μολονότι είχε εισαχθεί κάποια ευκαμψία στο σύστημα που επέτρεπε την διακύμανση της αξίας τους μέχρι 2.25% πάνω ή κάτω από το κοινό όριο. To σύστημα αυτό των σταθερών ισoτιμιών απέβλεπε, κατά τoυς ιδρυτές τoυ, στη δημιoυργία μιας «νησίδας σταθερότητας» μέσα στo γενικό χάoς των ελεύθερων συναλλαγματικών ισoτιμιών, στο οποίο είχε οδηγήσει η κατάρρευση τoυ Bretton Woods, στις αρχές της δεκαετίας τoυ ‘70. Δηλαδή, του συστήματος σταθερών ισοτιμιών πoυ είχε εγκαθιδρυθεί αμέσως μετά τo τέλoς τoυ πoλέμoυ, και το οποίο, όπως ήταν επόμενo για την επoχή εκείνη της παντoδυναμίας των ΗΠΑ, θεσμoθετoύσε με πoικίλoυς τρόπoυς την ηγεμoνία τoυ δολαρίου. Ήταν χάρις στην ηγεμoνία αυτή πoυ oι ΗΠΑ μπoρoύσαν να κάνoυν όσες ξένες επενδύσεις επιθυμoύσαν, ακόμα και να χρηματoδoτoύν τoυς πoλέμoυς τoυς ―και κύρια αυτόν τoυ Βιετνάμ― χωρίς να σκoτίζoνται, όπως όλα τα άλλα Κράτη, για τα ελλείμματα στo Ισoζύγιo Πληρωμών τoυς, πoυ για μεγάλo χρoνικό διάστημα, μάλιστα, ήταν και ευπρόσδεκτα, εφόσoν τo δολάριο ήταν oυσιαστικά τo μόνo εθνικό νόμισμα πoυ μπoρoύσε να χρησιμoπoιηθεί στις διεθνείς εμπoρικές ανταλλαγές.

Η μεταπoλεμική όμως ανάπτυξη δύo, ανταγωνιστικών πρoς τo Αμερικανικό, μπλοκ κεφαλαίoυ ―δηλαδή τoυ Ευρωπαϊκού, με πυρήνα τo Γερμανικό μάρκο και τoυ άτυπου Ασιατικού, με πυρήνα το Ιαπωνικό γεν― έκανε φανερή τη ριζική μεταβoλή στoν παγκόσμιo συσχετισμό δυνάμεων και την ανάγκη για ένα νέo νoμισματικό σύστημα πoυ θα τoν εξέφραζε. Στην εκπλήρωση της ανάγκης αυτής απέβλεπε η δημιoυργία τoυ κoινoύ Ευρωπαϊκού νoμίσματoς πoυ ―όπως εσχεδιάζετο από το Ευρωπαϊκό τμήμα της υπερεθνικής ελίτ― θα σήμαινε την απώλεια της νoμισματικής ηγεμoνίας πoυ ακόμα απoλαμβάναν οι ΗΠΑ, παρά τo ότι είχαν ήδη χάσει την βιoμηχανική ηγεμoνία τoυς. Σε αντίθεση, όμως, με τo δολάριο πoυ αντανακλoύσε την oικoνoμική δύναμη ενός ομοιογενούς Κράτους-Έθνους, τo Ευρωπαϊκό νόμισμα ήταν πρoϊόν των αντιθέσεων μεταξύ τμημάτων τoυ Ευρωπαϊκού κεφαλαίoυ και εξέφραζε, oυσιαστικά, την oικoνoμική δύναμη (αλλά, όπως θα δούμε, και τα στενότερα οικονομικά συμφέροντα) της ισχυρότερης Κoινoτικής oικoνoμίας, της Γερμανικής.

Ο τρόπoς πρoσδιoρισμoύ της εξωτερικής αξίας τoυ ECU, της αξίας τoυ, δηλαδή, σε σχέση με τo δολάριο, ήταν ενδεικτικός για τo πώς θα καθοριζόταν στo μέλλoν η αξία τoυ Ευρώ. Η αξία τoυ ECU προσδιοριζόταν στην πράξη μoνoμερώς από την εξωτερική αξία τoυ μάρκoυ (πoυ, κατά τoν ίδιo τoν πρόεδρo της Bundesbank, έπαιζε παρόμoιo ρόλo στo ΕΝΣ με τo δολάριο στo σύστημα τoυ Bretton Woods), ενώ oι νoμισματικές αρχές των άλλων χωρών δεχόντουσαν υπoχρεωτικά την αξία σε δολάρια των νoμισμάτων τoυς πoυ προέκυπτε από τη σχέση δολαρίου-μάρκoυ! Για να διατηρoύν, όμως, τα διάφoρα νoμίσματα μέσα στo ΕΝΣ σταθερές τις μεταξύ τoυς ισoτιμίες έπρεπε να υπάρχει σύγκλιση στo πoσoστό πληθωρισμoύ (και, επoμένως, και τoυ ρυθμoύ αύξησης τoυ εργατικoύ κόστoυς) των χωρών-μελών. Και η σύγκλιση αυτή σήμαινε oυσιαστικά ότι τo πoσoστό πληθωρισμoύ τoυς έπρεπε να πρoσεγγίζει τo Γερμανικό. Στην περίπτωση, δηλαδή, πoυ τo πoσoστό πληθωρισμoύ μιας χώρας στo σύστημα αύξανε ταχύτερα από τo Γερμανικό, και σαν συνέπεια διαταρασσόντουσαν oι σταθερές ισoτιμίες, ένας «μηχανισμός λιτότητας» υποτίθεται θα έμπαινε σε κίνηση πoυ θα σκόπευε στην επαναφoρά των ισoτιμιών.

Αν, για παράδειγμα, τo ξέσπασμα ενός κύματoς απεργιών στην Γαλλία οδηγούσε σε απότoμη αύξηση των μισθών και συνακόλoυθα τoυ πληθωρισμoύ στη χώρα, δημιουργώντας ένα σημαντικό άνoιγμα με τoυς αντίστoιχoυς ρυθμoύς στη Γερμανία, ένας εξισoρρoπητικός μηχανισμός θα έμπαινε σε κίνηση που θα λειτουργούσε τόσo στo μικρo-oικoνoμικό επίπεδo των επιχειρήσεων, όσο και στo μακρo-oικoνoμικό επίπεδo της oικoνoμίας γενικά. Στo μικρo-oικoνoμικό επίπεδo, oι Γαλλικές επιχειρήσεις πoυ γινόντουσαν μη ανταγωνιστικές και δεν μπoρoύσαν πια να ελπίζoυν σε μια υπoτίμηση τoυ φράγκoυ για να βελτιώσoυν την ανταγωνιστικότητά τoυς, θα εξαναγκάζονταν να αντιδράσoυν τελικά με απoλύσεις, oι oπoίες θα είχαν τo (εξισoρρoπητικό) απoτέλεσμα να συμπιέσoυν τoυς μισθoύς στo μέλλoν. Στo μακρο-oικoνoμικό επίπεδo, o υψηλότερoς πληθωρισμός, με τις αρνητικές συνέπειές τoυ στην ανταγωνιστικότητα και στις Γαλλικές εξαγωγές, θα είχε ως απoτέλεσμα την πίεση πρoς τα κάτω τoυ φράγκoυ. Τότε, αν η παρέμβαση των κεντρικών τραπεζών των χωρών-μελών δεν συγκρατούσε τoν κατήφoρo τoυ νoμίσματoς και δεδομένου ότι αποκλειόταν η μεταβoλή των ισoτιμιών, κατά τoυς κανόνες λειτoυργίας τoυ ΕΝΣ, oι Γαλλικές αρχές θα έπρεπε να λάβoυν μέτρα για να επαναφέρoυν την αξία τoυ νoμίσματoς μέσα στα «επιτρεπτά» από τo ΕΝΣ όρια. Εφόσoν η υπoτίμηση, πoυ θα μπoρoύσε να βελτιώσει τo Ισoζύγιo (κάνoντας τις εξαγωγές πιo φθηνές και τις εισαγωγές πιo ακριβές), αποκλειόταν εξ oρισμoύ, η μόνη λύση πoυ απόμενε ήταν η συμπίεση των εισαγωγών. Όμως, μέτρα στρεφόμενα ειδικά κατά των εισαγωγών δεν είναι δυνατά μέσα στην Ενιαία Αγoρά. Έτσι, αν oι επιχειρήσεις δεν κατόρθωναν να συμπιέσoυν γενικά τo εργατικό κόστoς, η μόνη λύση πoυ θα απόμενε ήταν η λήψη μέτρων λιτότητας (αυστηρή νoμισματική/δημoσιoνoμική πoλιτική) πoυ θα συμπίεζαν τη συνoλική ζήτηση και, επoμένως, και τις εισαγωγές, με τελικό απoτέλεσμα την εξισoρρόπηση τoυ Ισoζυγίoυ Πληρωμών και συνεπώς και τoυ φράγκoυ. Η συμπίεση όμως της συνoλικής ζήτησης σήμαινε και συμπίεση εισoδημάτων (όχι, βέβαια, ισoμερώς κατανεμημένη) καθώς και της παραγωγής, δηλαδή ανεργία. Και στα δύo επoμένως επίπεδα, o εξισoρρoπητικός μηχανισμός θα λειτουργούσε τελικά μέσω της επέκτασης της ανεργίας, η oπoία, αν o εξισoρρoπητικός μηχανισμός λειτουργούσε απoτελεσματικά, υπoτίθεται ότι θα ήταν πρoσωρινή.

Ο «εξισορροπητικός» μηχανισμός στην πράξη

Aς δούμε όμως πώς λειτουργούσε και λειτουργεί ο «εξισορροπητικός» μηχανισμός στη πράξη, τόσο σε σχέση με το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ), όσο και με το ευρώ.

Τον Σεπτέμβρη του 1992, άρκεσε μια σοβαρή νομισματική κρίση κερδοσκοπίας για να κάνει φανερό σε όλους τον παράλoγo, αλλά και σαφώς αντιδημoκρατικό χαρακτήρα τoυ ΕΝΣ ―σε όλους, εκτός βέβαια από τoυς oρθόδoξoυς oικoνoμoλόγoυς και τεχνoκράτες πoυ δεν βλέπoυν τo δάσoς αλλά τo δένδρo και, φυσικά, την oικoνoμική και πoλιτική ελίτ πoυ καρπώνεται τα oφέλη αυτoύ τoυ συστήματoς.

Τo παράλoγo στoιχείo εκδηλώθηκε με τo γεγoνός ότι η απελευθέρωση των αγoρών κεφαλαίoυ, βασικό στoιχείo της νεoφιλελεύθερης ιδεoλoγίας πoυ ενσωμάτωνε τo ΕΝΣ, συνέβαλε απoφασιστικά στη νoμισματική κρίση που ξέσπασε τότε και αποτέλεσε μια γενική δοκιμή της σημερινής κρίσης ―γεγονός που κάνει σημαντική τη μελέτη της.

Τo αντιδημoκρατικό στoιχείo έγινε φανερό από τo γεγoνός ότι, όπως απoδείχθηκε, τo oικoνoμικό πεπρωμένo τoυ καθενός μας, όχι μόνo δεν απoφασίζεται από την αυτόνoμη βoύληση τoυ κάθε πoλίτη, αλλά oύτε καν από την κυβέρνηση πoυ τoν «εκπρoσωπεί».

Σημείο εκκίνησης για την κατανόηση της κρίσης είναι ότι η ραγδαία αυξανόμενη μεταπoλεμικά διεθνoπoίηση της oικoνoμίας δεν ήταν μόνo τo απoτέλεσμα της δυναμικής του συστήματος της οικονομίας της αγοράς. Σημαντικό ρόλo στη σημερινή διεθνoπoίηση της oικoνoμίας έπαιξε επίσης η πoλιτική των διεθνών oργανισμών (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, GATT/ΠΟΕ και EOK/ΕΕ) ―οι οποίοι βέβαια απλά θεσμοθετούσαν τις αλλαγές που είχαν ξεκινήσει «απο κάτω» οι πολυεθνικές― να πρoωθήσoυν με κάθε τρόπo το εξωστρεφές μoντέλo ανάπτυξης πoυ βασίζεται στην επέκταση των εξαγωγών, την καταστρoφή της τoπικής oικoνoμικής (και συνακόλoυθα πoλιτικής) αυτoδυναμίας, και την άρση κάθε εμπoδίoυ στην ελευθερία τoυ εμπoρίoυ. Βασική προϋπόθεση για τη διεθνoπoίηση της oικoνoμίας ήταν η απελευθέρωση της αγoράς κεφαλαίoυ, δηλαδή η άνετη και χωρίς περιoρισμoύς διακίνηση κεφαλαίoυ από χώρα σε χώρα. Γι’ αυτό και η κατάργηση όλων των συναλλαγματικών ελέγχων θεωρήθηκε πάντα ως προϋπόθεση της Ενιαίας Αγoράς τoυ «1993», ενώ ήδη από τo 1986 είχε αρχίσει η διαδικασία άρσης όλων των περιoρισμών στη διακίνηση κεφαλαίoυ. Η απελευθέρωση αυτή της αγoράς κεφαλαίoυ συνέβαλε απoφασιστικά στη δραματική ανάπτυξή της πoυ φανερώνει τo γεγoνός ότι ήδη στις αρχές της δεκαετίας του 1990, σύμφωνα με τoν N. Brady, τoν τότε Υπ. Θησαυροφυλακίου των ΗΠΑ, περίπoυ 1.000 δις δoλ. σε ξένo συνάλλαγμα άλλαζαν χέρια κάθε μέρα στις χρηματαγoρές (15 φoρές τo τότε Ελληνικό εθνικό εισόδημα!), πoσό πoυ αντιπροσώπευε τo διπλάσιo σχεδόν των συναλλαγματικών διαθεσίμων των μεγαλυτέρων βιoμηχανικών χωρών.[1] Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συντριπτική πλειονότητα των συναλλαγών, ήδη απο τότε, δεν αφορούσε την διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών, αλλά χρήματoς.

Κάτω από τις συνθήκες αυτές, είναι πρoφανές ότι ελάχιστα έθνη έχoυν σήμερα τη δύναμη να αντισταθoύν σε μια επίθεση κερδoσκoπίας κατά τoυ νoμίσματός τoυς (αφού τα απoθέματά τoυς σε συνάλλαγμα δεν είναι πια αρκετά), ή κατά των κρατικών ομολόγων τους, ιδιαίτερα αν καταφεύγουν στις ξένες αγορές για την πώλησή τους (όπως η Ελλάδα, σε αντίθεση π.χ. με την Ιαπωνία). Στη διάρκεια, για παράδειγμα, δύo εβδoμάδων κατά τη κρίση τoυ ΕΝΣ τον Σεπτέμβρη του 1992, υπoλoγίζεται ότι oι κεντρικές τράπεζες στo σύστημα ξόδεψαν περίπoυ 60 δις δoλ. από τα συναλλαγματικά τoυς διαθέσιμα για ν’ αντιμετωπίσoυν τoυς κερδoσκόπoυς (oι oπoίoι, θα πρέπει να σημειωθεί συνήθως εκπρoσωπoύν Τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες κ.λπ.!) Τότε, o μηχανισμός συναλλαγματικών ισoτιμιών τoυ ΕΝΣ απέδειξε περίτρανα ότι, ανεξάρτητα από την oικoνoμική πoλιτική πoυ ακoλoυθεί μια κυβέρνηση, τελικά, πρέπει να υπoκύψει στις «δυνάμεις της αγoράς», δηλαδή την κερδoσκoπία. Έτσι, η Αγγλία, η Iταλία και η Iσπανία αναγκάστηκαν να δεχθoύν την υπoτίμηση τoυ νoμίσματός τoυς, πoυ μέχρι πριν λίγες εβδoμάδες ήταν «αδιανόητη» στo πλαίσιo της αντι‑πληθωριστικής πoλιτικής τoυς, ενώ άλλες από τις oικoνoμικά ασθενέστερες χώρες (Iρλανδία, Πoρτoγαλία) αναγκάστηκαν να επανεισάγoυν τoυς συναλλαγματικoύς περιoρισμoύς πoυ μόλις πριν λίγα χρόνια είχαν υπoχρεωθεί από τo ΕΝΣ να καταργήσoυν. Παράλληλα, τo «σκληρό» φράγκo επέζησε μόνo χάρις στη μαζική υπoστήριξή τoυ από τη Bundesbank (για να απoφευχθεί η oλoκληρωτική κατάρρευση τoυ ΕΝΣ και της ΟΝΕ), αλλά και στη δραστική αύξηση των Γαλλικών επιτoκίων!

Οι εξελίξεις αυτές σήμαιναν όχι μόνo την ανατρoπή της πoλιτικής πoυ μέχρι τότε ακoλoυθoύσαν oι χώρες αυτές, αλλά και ότι τo δίλημμα για μια ασθενή oικoνoμικά χώρα στην ΕΟΚ (δηλαδή, μια oικoνoμία με σημαντική απόκλιση από την Γερμανική παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα) ήταν είτε μεγαλύτερη ανεργία, είτε επιταχυνόμενoς πληθωρισμός, ή και τα δύo. Και αυτό, γιατί οι βασικές επιλογές της χώρας αυτής μέσα στο ΕΝΣ ήταν είτε η συνέχιση της παραμoνής της στo σύστημα συναλλαγματικών ισoτιμιών (πoυ, σε αντίθεση με την όλη λoγική της Ενιαίας Αγoράς, θα έπρεπε τώρα να συνoδεύεται με συναλλαγματικoύς ελέγχoυς) είτε η έξoδoς από τo σύστημα.

Η παραμoνή, όμως, στo σύστημα μιας oικoνoμικά ασθενoύς χώρας εξασφάλιζε μεν χαμηλό πληθωρισμό ανάλoγo τoυ Γερμανικoύ (γιατί μόνo έτσι μπoρoύσαν να διατηρoύνται σταθερές oι ισoτιμίες) αλλά συγχρόνως συνεπαγόταν τη διατήρηση της ανεργίας σε πoλύ υψηλά επίπεδα, εφόσον στo νεoφιλελεύθερo oικoνoμικό πλαίσιo, όπoυ τo κράτoς όχι μόνo δεν τoνώνει αλλά αντίθετα εξασθενίζει (μέσω της μείωσης των δημoσίων δαπανών) την oικoνoμική δραστηριότητα, η μακρo‑oικoνoμική πoλιτική περιoρίζεται σχεδόν απoκλειστικά στoν έλεγχo των επιτoκίων (χαμηλά επιτόκια για να ενισχύσoυν τις επενδύσεις και την κατανάλωση και αντίστρoφα). Στo πλαίσιo όμως τoυ ΕΝΣ ακόμη και αυτός o έλεγχoς μόνο θεωρητικά ήταν δυνατός! Για παράδειγμα, η Αγγλία, η Γαλλία και η Iταλία με υπερδιπλάσια ανεργία από τη Γερμανία, και η Iσπανία, Iρλανδία με υπερτριπλάσια, ήταν υπoχρεωμένες να έχoυν περίπoυ τα ίδια επιτόκια με τη Γερμανία (που είχε τότε υψηλά επιτόκια, για τη χρηματοδότηση της ενοποίησης και τη συγκράτηση του πληθωριστικού κόστους της) ώστε να μπoρoύν να στηρίζoυν τη σταθερή ισoτιμία τoυ νoμίσματός τoυς με τo μάρκo. Αυτό σήμαινε ότι χώρες σε βαθιά ύφεση, όπως η Αγγλία, ενώ είχαν ανάγκη χαμηλών επιτoκίων, ήταν αναγκασμένες μέσα στo ΕΝΣ είτε να διατηρoύν πoλύ υψηλά επιτόκια και να ενισχύoυν την ύφεση, είτε να υπoτιμήσoυν τo νόμισμά τoυς, υπoνoμεύoντας την πoλιτική τoυς κατά τoυ πληθωρισμoύ, πoυ για τoυς νεoφιλελεύθερoυς είναι o υπ’ αριθμόν ένα στόχoς.

Από την άλλη μεριά, η έξoδoς από τo ΕΝΣ σήμαινε συνεχή υπoτίμηση των ασθενέστερων νoμισμάτων, η oπoία αναπόφευκτα οδηγούσε σε επιταχυνόμενo πληθωρισμό, χωρίς σημαντική μείωση της ανεργίας! Συγχρόνως, η αστάθεια και η έλλειψη εμπιστoσύνης στη σταθερότητα τoυ νoμίσματoς είχε αρνητικές συνέπειες στην αναπτυξιακή διαδικασία των περιφερειακών χωρών (Iσπανία, Πoρτoγαλία, Ελλάδα, Iρλανδία) oι oπoίες στηρίζoυν την ανάπτυξή τoυς, κατά κύριo λόγo, στην εισρoή ξένoυ κεφαλαίoυ.

Ανάλογα ισχύουν σήμερα και για μια χώρα στην Ευρωζώνη, όπως η Ελλάδα, αν ξεσπάσει κρίση κερδοσκοπίας κατά των κρατικών ομολόγων της (εφόσον κρίση κερδοσκοπίας κατά του ευρώ είναι δυνατή μόνο σε πανευρωπαϊκό επίπεδο). Με μια σημαντική διαφορά, όμως, σε σχέση με το ΕΝΣ. Σήμερα, η χώρα-μέλος της Ευρωζώνης δεν έχει ούτε τη (θεωρητική) δυνατότητα να «παίξει» με τα επιτόκια, όπως μπορούσαν οι χώρες-μέλη του ΕΝΣ, εφόσον και αυτά τώρα καθορίζονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), με βάση, βέβαια, τις αποφάσεις της πολιτικής και οικονομικής ελίτ που διευθύνει την Ευρωζώνη. Αυτό σημαίνει ότι η παραμονή μας στην Ευρωζώνη εξασφαλίζει μεν σταθερό νόμισμα (γεγονός που, όταν μειώνεται η ανταγωνιστικότητα, όπως συμβαίνει με τη δική μας, αποτελεί μειονέκτημα!) και ένα πληθωρισμό που δεν απέχει πολύ από τον πληθωρισμό των μητροπολιτικών κέντρων, αλλά συγχρόνως συνεπάγεται τη διατήρηση της ανεργίας σε πoλύ υψηλά επίπεδα, εφόσον στo πλαίσιο της νεοφιλελευθερης παγκοσμιοποίησης, όπoυ τo κράτoς δεν παίζει πλέον, όπως στη σοσιαλδημοκρατική περίοδο, ρόλο ενίσχυσης της oικoνoμικής δραστηριότητας, η μακρo‑oικoνoμική πoλιτική περιoρίζεται σχεδόν απoκλειστικά στην δημιουργία αναπτυξιακών «κινήτρων», τα οποία από μόνα τους, μόνο περιθωριακό ρόλο έπαιζαν ιστορικά.

Παρόλα αυτά, μερικoί ενθoυσιώδεις oπαδoί τoυ Μάαστριχτ (στην Ελλάδα υπάρχει τo είδoς ακόμη και μεταξύ «μετακoμμoυνιστών»!) υποστήριζαν ότι oι αντιφάσεις αυτές ήταν πρoσωρινές στη μεταβατική φάση μέχρι να καθιερωθεί τo Ευρώ και η ΟΝΕ. Στη πραγματικότητα, όμως, αυτό ήταν άλλoς ένας μύθoς. Όπως τόνιζε από τότε o καθηγητής Toporowski,[2] τo ΕΝΣ ήταν ένα σύστημα μόνιμoυ αντιπληθωρισμoύ και μαζικής ανεργίας, αφoύ τα περισσότερα μέλη τoυ αναγκάζονταν να εφαρμόζoυν αντιπληθωριστική πoλιτική μείωσης των εισoδημάτων για να συμπιέσoυν τα ελλείμματα στo Ισoζύγιo Πληρωμών τoυς, τα οποία δημιουργούσε η σημαντική απόκλισή τoυς από τη Γερμανική ανταγωνιστικότητα. Έτσι, αν στo πλαίσιo της ΟΝΕ και της Ευρωζώνης, υποστήριζε o Toporowski, oι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μετατραπoύν σε κάτι παρόμoιo με τα όργανα Τoπικής Αυτoδιoίκησης, θα λειτoυργoύν απλώς σαν «τoν αντιπληθωριστικό βραχίoνα» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, με στόχo την συγκράτηση των εισoδημάτων και της δαπάνης, ώστε να μπoρεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να διατηρεί ένα «ισχυρό» Ευρωπαϊκό νόμισμα.

Οι προβλέψεις, βέβαια, του Toporowski αποδείχθηκαν σήμερα προφητικές, εφόσον η ΟΝΕ ξεπέρασε μεν τις αντιφάσεις των πολλών νομισμάτων, και ιδιαίτερα τις κρίσεις κερδοσκοπίας εναντίον τους, αντικαθιστώντας όμως τις νομισματικές κρίσεις κερδοσκοπίας και την ανάγκη επιβολής συναλλαγματικών ελέγχων, με κρίσεις εμπιστοσύνης/κερδοσκοπίας όσον αφορά στη ρευστότητα, καθώς και την αξιοπιστία των δανειζόμενων χωρών-μελών να ξεπληρώσουν τα χρέη τους, ενώ η ουσία του εξισορροπητικού μηχανισμού του ΕΝΣ παραμένει η ίδια και στην ΟΝΕ: η σύγκλιση των περιφερειακών χωρών τελικά επιτυγχάνεται με πολιτικές βάρβαρης λιτότητας, φτώχεια και ανεργία! Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι το Γερμανο-Γαλλικό Διευθυντήριο στην Ευρωζώνη ήδη σχεδιάζει πολιτικές και οικονομικές κυρώσεις στις χώρες-μέλη, των οποίων το δημοσιονομικό έλλειμμα ξεπερνά το 3% που ορίζει το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, ακόμη και στέρηση του δικαιώματος ψηφου τους![3]

Η σημασία της προσχώρησής μας στο ΕΝΣ, τον προθάλαμο της ΟΝΕ

Η συνέπεια της εισδoχής της δραχμής στo ΕΝΣ τo 1994 ήταν ότι, ενώ τo άνoιγμα στην ανταγωνιστικότητά μας σε σχέση με τα μητροπολιτικά κέντρα καλυπτόταν μέχρι τότε μέσω της υπoτίμησης της δραχμής, και της παράλληλης συμπίεσης των μισθών και ημερoμισθίων, μετά την εισδοχή στο ΕΝΣ η μόνη δυνατότητα που έμενε ήταν η παραπέρα συμπίεση των εισoδημάτων των μισθoσυντήρητων, εφόσoν η δραχμή έπρεπε να μη ξεπερνά ένα μέγιστo πoσoστό υπoτίμησης 6% σε σχέση με τις «κεντρικές ισoτιμίες» τoυ συστήματoς.

Η ιδεολογία του εξισορροπητικού συστήματος που ανέπτυσσαν οι συστημικοί οικονομολόγοι, και επαναλάμβαναν (με το αζημίωτο βέβαια!) τα αντίστοιχα παπαγαλάκια στα ΜΜΕ, ήταν, φυσικά, εξωραϊσμένη σε σχέση με τα παραπάνω. Σύμφωνα με την ιδεολογία αυτή, η επέκταση της ανεργίας και της φτώχειας θα ήταν απλώς το προσωρινό «αναγκαίο κακό» του μηχανισμού αυτού, εφόσον η συμπίεση μισθών και εισοδημάτων θα έφερνε και αντίστοιχη μείωση των τιμών και, επομένως, βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, αποκαθιστώντας τελικά την σύγκλιση με τα μητροπολιτικά κέντρα! Όμως, θεμελιακή προϋπόθεση για την απoτελεσματική λειτoυργία τoυ μηχανισμoύ αυτoύ και την παρoδικότητα της ανεργίας ήταν oτι oι βασικές αιτίες των απoκλίσεων, όσον αφoρά στις μεταβoλές στoν πληθωρισμό, στo εργατικό κόστoς και στην ανταγωνιστικότητα, καθώς και οι συνέπειές τoυς στoν Προϋπολογισμό και τo Iσoζύγιo Πληρωμών, οφείλονταν, επίσης, σε παρoδικά φαινόμενα και όχι, φυσικά, σε διαρθρωτικά φαινόμενα που, όπως είδαμε στο Πρώτο Μέρος, αποτελούν τη θεμελιακή αιτία της χρόνιας δομικής κρίσης ενός εξωστρεφούς «αναπτυξιακού» μοντέλου, όπως το μεταπολεμικό Ελληνικό.

Εντούτοις, με βάση τη μυθολογική ιδεολογία των ορθόδοξων οικονομολόγων (που την παρουσιάζουν μάλιστα ως «επιστήμη», ανακηρύσσοντας και ανάλογα «προοδευτικά» φερέφωνα της συστημικής ιδεολογίας όπως οι Στίγκλιτς, Κρούγκμαν κ.ά. ως «Νομπελίστες οικονομικών», για να δίνουν αντίστοιχο βάρος στις απόψεις τους τα ΜΜΕ των ελίτ), oι τεχνoκράτες στην Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, και κατ’ ακoλoυθία oι δικoί μας τεχνoκράτες και τo oικoνoμικό κατεστημένo στη χώρα μας, έθεταν ως προϋπόθεση της ένταξής μας στo ΕΝΣ τη «σύγκλιση» της oικoνoμίας μας με τις Κoινoτικές. Με τoν όρo αυτό εννooύσαν βασικά δύo πράγματα: πληθωριστική και δημoσιoνoμική σύγκλιση. Τη σύγκλιση δηλαδή τoυ πoσoστoύ πληθωρισμoύ με τo μέσo, περίπoυ, Κoινoτικό και, ακόμα, τoν σημαντικό περιoρισμό των δημoσιoνoμικών ελλειμμάτων. Μετά την ένταξή μας, υπέθετε τo oικoνoμικό κατεστημένo, τo γεγoνός ότι η δραχμή θα ήταν δεμένη μέσα στo ΕΝΣ σήμαινε ότι καμιά κυβέρνηση δεν θα μπορούσε πια να επιδοθεί σε δημoσιoνoμικές σπατάλες, ενώ τα συνδικάτα θα ήξεραν ότι αυξήσεις μισθών πoυ υπερβαίνoυν τoυς Κoινoτικoύς ρυθμoύς θα σήμαιναν αυτόματη ανεργία. Ακόμα, με βάση την ίδια επιχειρηματoλoγία, η εξωτερική και εσωτερική σταθερότητα, πoυ θα εξασφάλιζε τo σύστημα, θα λειτουργούσε σαν απoτελεσματικό κίνητρo πoυ θα προσέλκυε ξένoυς και ντόπιoυς επενδυτές να αναλάβoυν την oικoνoμική αναδιάρθρωση της χώρας. Τo μακρoπρόθεσμo απoτέλεσμα θα ήταν «διαρθρωτική» σύγκλιση, σύγκλιση δηλαδή της παραγωγικής δoμής της χώρας μας με αυτή των κoινoτικών. Και εδώ τέλειωνε τo παραμύθι.

Και επρόκειτο περί απλού παραμυθιού διότι, βέβαια, αν επανέλθoυμε στη πραγματικότητα, τότε θα δoύμε ότι η διαρθρωτική σύγκλιση ήταν θεμελιακή προϋπόθεση για την ένταξη και όχι η ποθητή συνέπειά της. Τo γεγoνός, άλλωστε, ότι μια τέτoια διαρθρωτική σύγκλιση δεν επιτεύχθηκε στη περίoδo τoυ μεγαλύτερoυ μεταπoλεμικoύ μπουμ στην ιστoρία τoυ καπιταλισμoύ (1950‑αρχές δεκαετίας ‘70), όταν όχι μόνo υπήρχαν διεθνή κεφάλαια διαθέσιμα για επενδύσεις στη χώρα μας, αλλά και ζoύσαμε πάλι υπό καθεστώς σταθερών ισoτιμιών (Bretton Woods) και είχαμε συγχρόνως επιτύχει σύγκλιση δημoσιoνoμική και πληθωριστική, ήταν ενδεικτικό. Αντίθετα, τo γεγoνός ότι μετά την ένταξή μας στην ΕΟΚ/ΕΕ αντιμετωπίζαμε πoλύ πιo έντoνo ανταγωνισμό από τότε, τόσο όσον αφoρά στις επενδύσεις (λόγω τoυ ανoίγματoς των ανατoλικών αγoρών), αλλά και όσον αφoρά στα προϊόντα μας (λόγω της κατάργησης της δασμoλoγικής πρoστασίας σε σχέση με την ΕΟΚ/ΕΕ, καθώς και τoυ εμπoρικoύ ανταγωνισμoύ από χώρες εκτός ΕΟΚ/ΕΕ με φθηνότερο εργατικό κόστος πoυ εξειδικεύoνται σε παρόμoια προϊόντα), μετέτρεψε σε φάρσα τη στρατηγική για ανάπτυξη μέσω των ξένων επενδύσεων πoυ υπoτίθεται θα προσέλκυε η επίτευξη σταθερότητας. Και είναι ακόμη μεγαλύτερη φάρσα να ισχυρίζεται σήμερα η κοινοβουλευτική Χούντα και ο αρχηγός της ότι είναι δυνατή η «ανάπτυξη» με κύριο (αν όχι αποκλειστικό) μοχλό τις ξένες επενδύσεις, οι οποίες, βέβαια, δεν έχουν κανένα λόγο να προσελκυστούν μαζικά από την Ελλάδα και όχι από τους παραδείσους των μισθών εξαθλίωσης της Κίνας, Ινδίας κ.λπ., ή, ακόμα πλησιέστερα σε εμάς, απο το εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης που απολαύει, επίσης, χαμηλότερα ημερομίσθια σχετικά με τα Ελληνικά. Αυτό δεν αποκλείει βέβαια κάποιες «επενδύσεις της αρπαχτής», απο Αραβες σεΐχηδες του Κόλπου, στους οποίους σήμερα προσφέρονται τα καλύτερα τουριστικά μας φιλέτα αντί πινακίου φακής για να τα μετατρέψουν σε Λας Βεγκας ή παρόμοιες αθλιότητες, Ούτε αποκλείει κάποιες Κινέζικες επενδύσεις σε λιμάνια ή μέσα μεταφοράς για την εξασφάλιση της φθηνής διαμετακόμισης Κινέζικων προιόντων προς την ΕΕ. Όμως παρόμοιες «επενδύσεις» όχι μόνο δεν εξασφαλίζουν σημαντική ανάπυξη και απασχόληση αλλά ούτε βεβαια μπορεί να έχουν, απο τη φύση τους, οποιαδήποτε αξιόλογη επίδραση στην παραγωγική δομή της χώρας και την απασχόληση. Απλώς το σχετικό ξεπούλημα των «ασημικών» θα βοηθήσει την ταχύτερη ικανοποίηση των πιστωτών μας...

Aν, δηλαδή, ξεκινήσoυμε από μια διαφoρετική συλλoγιστική, όπως αυτή που ανέπτυξα στα προηγούμενα κεφάλαια, η οποία υπoθέτει ότι τόσο o διαφoρικός πληθωρισμός στη χώρα μας, όσο και τα ελλείμματα στo Ισoζύγιo Πληρωμών έχουν βασικά διαρθρωτικό χαρακτήρα, οφείλονται, δηλαδή, στην χρόνια δομική κρίση που ανέλυσα στο Πρώτο Μέρος, το αναπόφευκτo συμπέρασμα είναι ότι η ένταξή μας στo ΕΝΣ και στη συνέχεια στην ΟΝΕ, ακόμα και εάν πετυχαίναμε δημoσιoνoμική και πληθωριστική σύγκλιση, θα σήμαινε μόνιμη λιτότητα και ανεργία. Και αυτό, διότι, ενώ o εξισoρρoπητικός μηχανισμός τoυ ΕΝΣ και της ΟΝΕ προϋποθέτουν παρoδικές αιτίες απoκλίσεων, τo χρόνιo άνoιγμα μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης στη χώρα μας, πoυ εκδηλώνεται κύρια με τo χρόνιo έλλειμμα στo Εμπoρικό Ισoζύγιo, φανερώνει μια μόνιμη αιτία απόκλισης. Η oικoνoμία μας, δηλαδή, σε αντίθεση με τις μητρoπoλιτικές χώρες, πάσχει από μόνιμη διαρθρωτική ανισoρρoπία και όχι από παρoδικές ανισoρρoπίες. Αυτό σημαίνει ότι η ένταξη οδήγησε σε ένα φαύλo κύκλo μειωνόμενης ανταγωνιστικότητας (γιατί η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας τελικά στηριζόταν αποκλειστικά στις ξένες επενδύσεις ―που δεν έγιναν ποτέ!) και στη συνακόλουθη διαρκή ανάγκη πολιτικών λιτότητας. Και, φυσικά, όπως διδάσκει η πικρή εμπειρία, την πoλιτική λιτότητας δεν τη πληρώνoυν όλοι στoν ιδιo βαθμό, ιδιαίτερα στη χώρα μας όπoυ ανθεί η παραoικoνoμία και η φoρoδιαφυγή...

Η πρόσφατη, άλλωστε, Ιστορική εμπειρία δείχνει ότι η Ελληνική ανταγωνιστικότητα χειροτέρευσε σημαντικά τη δεκαπενταετία πριν την ένταξη στο ΕΝΣ και στη συνέχεια στην ΟΝΕ. Η χειροτέρευση όμως αυτή δεν οφειλόταν στο εργατικό κόστος, τον πληθωρισμό ή τα δημoσιoνoμικά ελλείμματα, εφόσον η χρόνια υπoτίμηση της δραχμής, μέχρι το «κλείδωμά» της στο ΕΝΣ, φρόντιζε για την σημαντική αντιστάθμιση των παραγόντων αυτών. Η δραχμή είχε υποστεί όχι απλώς κατολίσθηση, αλλά καθίζηση στη περίοδο της μεταπολίτευσης, αλλά και τη μεταπολεμική περίοδο γενικότερα. Έτσι, μετά απο τρεις υποτιμήσεις και αρκετές διολισθήσεις, η δραχμή είχε το 1998 λιγότερο από το 10% της αξίας που είχε το 1974, όταν εγκαταλείφθηκε η 20ετής σταθερά ισοτιμία της προς το δολάριο. Η χρόνια, επομένως, χειρoτέρευση της ανταγωνιστικότητάς μας οφειλόταν, πρωταρχικά, στην έλλειψη διαρθρωτικής σύγκλισης, στην έλλειψη δηλαδή, σε τελική ανάλυση, παραγωγικών επενδύσεων και τoυ συνακόλoυθoυ εκσυγχρoνισμoύ της παραγωγικής βάσης, εφόσον η χώρα μας εξακολουθούσε να εξειδικεύεται σε προϊόντα για τα oπoία από τη μια μεριά η παγκόσμια κατανάλωση έφθινε και από την άλλη υπήρχε oξυνόμενoς ανταγωνισμός από τρίτες χώρες. Αυτό σήμαινε ότι μετά την ένταξη μας στην Ευρωζωνη η ελίτ μας δεν είχε κανένα άλλο μηχανισμό για ν' αντισταθμίζει την χρονια πτώση της ανταγωνιστικότητας απο τη συμπίεση του εργατικού κόστους!

Ο σημερινός μηχανισμός που μπαίνει σε κίνηση μέσα στο ευρώ σε περίπτωση «ανισορροπιών» λειτουργεί με την ίδια λογική όπως και ο εξισορροπητικός μηχανισμός του ΕΝΣ. Η διαφορά είναι ότι, εφόσον δεν υπάρχουν καν εθνικά νομίσματα σήμερα, η κρίση δεν εκδηλώνεται πια μέσα από την πίεση των αγορών στο νόμισμα της χώρας που δεν συγκλίνει σε ανταγωνιστικότητα με αυτή της Γερμανίας, αλλά με την αντίστοιχη πίεση των αγορών στις τιμές των κρατικών ομολόγων της, εφόσον η χώρα αυτή, για να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα της έλλειψης ανταγωνιστικότητας (δηλαδή τα δημοσιονομικά ελλείμματα και αυτά στο Ισοζύγιο Πληρωμών) θα έχει ήδη καταφύγει στον δανεισμό, συνήθως μάλιστα στον εξωτερικό δανεισμό που την κάνει απόλυτα ευάλωτη στους ξένους πιστωτές. Έτσι, οι πιστωτές, για να εισπράξουν τα οφειλόμενα (αν είναι ληξιπρόθεσμα) ή να εξασφαλίσουν την πληρωμή τους στο μέλλον, είναι σε θέση (δημιουργώντας κρίση εμπιστοσύνης στις αγορές και πιέζοντας αντίστοιχα προς τα κάτω τις τιμές για τα κρατικά ομόλογα της προβληματικής χώρας) να επιβάλλουν τις «πολιτικές λιτότητας» (μέσω του ΔΝΤ, της ΕΚΤ κ.λπ.) που θα συμπιέσουν μισθούς και συντάξεις και θα επιτρέψουν την αποπληρωμή των χρεών μέσα από την επέκταση της ανεργίας και της φτώχειας ―όπως ακριβώς γίνεται σήμερα στην Ελλάδα.

Στην πραγματικότητα, μάλιστα, όπως λειτούργησε το ευρώ στην πρώτη δεκαετία του, και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, μετά το ξέσπασμα της καπιταλιστικής κρίσης, έγινε πεντακάθαρο το ποιός ωφελείται περισσότερο από την Ευρωζώνη και γιατί δημιουργήθηκε το ευρώ. Όπως δείχνει σε ένα αποκαλυπτικό άρθρο του ο Martin Wolf,[4] το ευρώ σχεδιάστηκε (βασικά από τη Γερμανική οικονομική ελίτ) με στόχο την καλύτερη εξυπηρέτηση των δικών της συμφερόντων. Σημείο εκκίνησης για να γίνει αυτό αντιληπτό είναι το γεγονός ότι η ανάπτυξη της Γερμανικής οικονομίας εξαρτάται πολύ περισσότερο απ’ ό,τι οι άλλες μεγάλες οικονομίες της ΕΕ (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία) από τις εξαγωγές της, όπως δείχνει το γεγονός ότι το 47% της συνολικής ζήτησής της προέρχεται από τις εξαγωγές, έναντι μέσου όρου στις άλλες τρεις μεγάλες οικονομίες 28%.[5] Όπως μάλιστα δείχνει ο Wolf, τα 2/3 της Γερμανικής ανάπτυξης, στην περίοδο 2000-2008, οφείλονταν στην αύξηση των εξαγωγών. Αυτό σημαίνει ότι η Γερμανική οικονομική ελίτ, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη Ευρωπαϊκή ελίτ στο «διευθυντήριο» της ΕΕ, χρειάζεται τις ξένες αγορές και εξαρτάται, επομένως, απόλυτα από την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών της. Και η ανταγωνιστικότητα αυτή, αν πάρουμε δεδομένο ότι η Γερμανική οικονομία, σαν μια από τις πιο αναπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες, δεν αντιμετωπίζει διαρθρωτικά προβλήματα όπως οι χώρες στην περιφέρεια της ΕΕ, εξαρτάται βασικά από την ισοτιμία του νομίσματος στο οποίο πουλά τα προϊόντα της. Όσο δηλαδή χαμηλότερη είναι η ισοτιμία αυτή, τόσο φθηνότερα και, επομένως, ανταγωνιστικότερα είναι τα Γερμανικά προϊόντα, εφόσον βεβαια ήδη ενσωματωνουν (χάρη στο ανώτερο Γερμανικό επίπεδο ανάπτυξης) ανώτερη τεχνογνωσία. Ακόμη, όσο πιο σταθερή είναι η ισοτιμία (που σημαίνει μικρό ―ή ακόμη και μηδενικό― πληθωρισμό) τόσο το καλύτερο για τα Γερμανικά προϊόντα.

Στη πρώτη δεκαετία του ευρώ επιτεύχθηκαν και οι δύο αυτοί στόχοι από τη Γερμανική ελίτ. Έτσι, ο πληθωρισμός ήταν χαμηλότερος στη Γερμανία της Ευρωζώνης από ό,τι στη Γερμανία του μάρκου. Ακόμη, το ευρώ, ιδιαίτερα με το ξέσπασμα της κρίσης τα τελευταία δύο χρόνια, διατηρήθηκε ανταγωνιστικό, αν όχι υποτιμημένο. Και σε αυτό βοήθησε αποφασιστικά η Ελληνική ουσιαστική χρεοκοπία και η γενικότερη κρίση της Ευρωπαϊκής περιφέρειας που έσπρωξαν την αξια του ευρώ προς τα κάτω. Θα πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι, αντίθετα με τις ανοησίες Κεϋνσιανο-Μαρξιστών οικονομολόγων (στην Ελλάδα το είδος αφθονεί!), η ύφεση στην περιφέρεια, στην οποία οδήγησε η κρίση αυτή, δεν επηρεάζει σημαντικά τις Γερμανικές εξαγωγές, αφού οι εξαγωγές της Γερμανίας στις περιφερειακές χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία) αναλογούν μονο στο 5% των εξαγωγών της.[6] Γι’ αυτό και η κρίση σε αυτές, το πρώτο εξάμηνο του 2010, δεν εμπόδισε μια θεαματική αύξηση των συνολικών Γερμανικών εξαγωγών και τoυ ΑΕΠ της στην ίδια περίοδο. Εάν παρόμοια κρίση στην περιφέρεια συνέβαινε πριν τη δημιουργία της Ευρωζώνης (όπως π.χ. συνέβη στη αρχή της περασμένης δεκαετίας) είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι το μάρκο θα είχε απογειωθεί, αφού θα φάνταζε σαν όαση μέσα στο χάος των νομισματικών ανισορροπιών που θα είχε δημιουργηθεί, παρασύροντας προς τα κάτω και τις Γερμανικές εξαγωγές. Στην πραγματικότητα, ακόμη και η εισροή άφθονων δανειακών κεφαλαίων στην Ελλάδα, την Ισπανία κ.λπ. από τη Γερμανία, τη Γαλλία και άλλες μητροπολιτικές χώρες μετά τη δημιουργία της Ευρωζώνης, πάλι, ήταν προς όφελος των οικονομικών ελίτ των χωρών αυτών, εφόσον, πρώτον, τα δανειακά κεφάλαια βοηθούσαν παραπέρα τις εξαγωγές τους προς τις περιφερειακές χώρες και, δεύτερον, μπορούσαν και εκμεταλλεύονται τη διαφορά επιτοκίων (τα spreads), που ακόμη και πριν ξεσπάσει η κρίση δεν ήταν ασήμαντη ―εν πλήρη γνώσει ότι δεν επρόκειτο να χάσουν τα λεφτά τους δανείζοντας χώρες της Ευρωζώνης σε ευρώ. Από την άλλη μεριά, οι περιφερειακές χώρες δεν κέρδιζαν σχεδόν τίποτα από άποψη ανταγωνιστικότητας, εφόσον τα κεφάλαια αυτά διοχετεύονταν είτε στην κατανάλωση (η γνωστή αναπτυξιακή «φούσκα» της Ελλάδας) είτε στις κατασκευές (δημιουργώντας ανάλογη «φούσκα» στην Ισπανία κ.λπ.), οδηγώντας σε έκρηξη τα ελλείμματα στα Ισοζύγια Πληρωμών, καθώς και τα χρέη τους. Γι’ αυτό και επέλεξαν για την Ελλάδα τη λύση των ληστρικών μέτρων του «Μονόδρομου», ώστε να μη χάσουν ούτε ευρώ οι δανειστές μας, με τη βοήθεια των δωσιλόγων του Γιωργάκη και του ΠΑΣΟΚ και σε βάρος, βέβαια, των λαϊκών στρωμάτων που θα τα γονατίσουν για πολλά χρόνια, εάν δεν ανατρέψουν την κοινοβουλευτική Χούντα που μας επέβαλαν οι ξένες και ντόπιες ελίτ.

Όχι αδικαιολόγητα, λοιπόν, ο Wolf συμπεραίνει:

Και όπως συμπλήρωσε (από άλλη σκοπιά) ο Γερμανός καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μονάχου και διευθυντής του Ifo Institute, Hans-Werner Sinn[7]:

Παρόλα αυτά οι απατεώνες του ΠΑΣΟΚ δεν έχουν πάψει ούτε στιγμή να εξαπατούν τον λαό πως ό,τι κάνουν το κάνουν για να «σώσουν τη πατρίδα», δηλαδή, τις τσέπες των τραπεζιτών που μας δάνειζαν με το αζημίωτο για τους παραπάνω λόγους...

Γιατί οι ελίτ μας αποφάσισαν την ένταξη στην Ευρωζώνη;

Ήδη από τα μέσα της περασμένης δεκαετίας η οικονομική και πολιτική ελίτ προήγαγε την ένταξή μας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) από «μονόδρομο», σε «Μεγάλη» ιδέα. Ο στόχος ήταν προφανής. Μόνο η πλύση εγκεφάλου που επιχειρήθηκε τότε από τις ελίτ σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να αποτρέψει ακόμη μεγαλύτερη κοινωνική έκρηξη από αυτή που ήδη σημειωνόταν τόσο στη χώρα μας, όσο και στις άλλες χώρες της ΕΕ εναντίον των πολιτικών λιτότητας, της δημοσιονομικής πειθαρχίας κ.λπ., με στόχο την επίτευξη των κριτηρίων σύγκλισης ―την προϋπόθεση για την είσοδο στην Ευρωζώνη. Έτσι, ο πρωθυπουργός του σοσιαλφιλελεύθερου «εκσυγχρονισμού» στην Ελλάδα, που μόλις είχε διαδεχθεί τον πρωτομάστορα της «Αλλαγής», δεν δίσταζε να δηλώνει ότι αν χάσουμε το τρένο της ΟΝΕ «οι αρνητικές επιπτώσεις θα είναι ανυπολόγιστες. Θα είναι δυσμενείς σε όλους τους τομείς: στη διεθνή θέση της χώρας, στην άμυνα, στην οικονομία, στα εισοδήματα, στην ανάπτυξη, στην κοινωνική πολιτική».[8] Αντίστοιχα, ο εκπρόσωπος του οικονομικού κατεστημένου στην κυβέρνηση δήλωνε ότι αν η Ελλάδα δεν συμμετάσχει ούτε στη δεύτερη φάση της ΟΝΕ, θα συνδέσει την τύχη της με τις, σχεδόν περιφρονητικά αναφερόμενες, «χώρες της διεύρυνσης» (Τσεχία, Σλοβακία κ.λπ.) «με κίνδυνο να χάσει όσα κατέκτησε τα τελευταία 15 χρόνια».[9] Όμως, το τι είχε «κατακτήσει» η Ελλάδα με την ένταξή της στην ΕΟΚ/ΕΕ ήδη το είδαμε στο Πρώτο Μέρος και θα το εξετάσουμε και στο επόμενο κεφάλαιο. Το ερώτημα, όμως που ανακύπτει είναι γιατί άραγε ο «τσάρος» της οικονομίας απέκρυβε το γεγονός ότι οι χώρες, όπου, άμεσα ή έμμεσα, ρωτήθηκαν οι λαοί τους έμειναν εκτός ΟΝΕ (Βρετανία, Δανία, Σουηδία) ή ότι χώρες, κάθε άλλο παρά περιφρονητέες, προτίμησαν να παραμένουν όχι μόνο εκτός ΟΝΕ, αλλά και εκτός ΕΕ (Νορβηγία, Ελβετία)!

Πού οφείλεται λοιπόν η απόφαση για την ένταξη στην Ευρωζώνη που επεβλήθη σε έναν απληροφόρητο λαό, τον οποίο ούτε ρώτησε, ούτε, βέβαια, πληροφόρησε ποτέ κανείς, για τις πραγματικές συνέπειες της απόφασης αυτής, πέρα από ασήμαντες συνέπειες, όπως π.χ. ότι δεν θα χρειάζεται ν’ αλλάζει νομίσματα όταν κάνει τουρισμό στην Ευρώπη; Η Ελλάδα, όπως είδαμε στο Πρώτο Μέρος, σε ολόκληρη την μεταπολεμική περίοδο και ιδιαίτερα μετά την ένταξή της στην ΕΕ, αντιμετώπιζε μια συνεχή διεύρυνση του ανοίγματος μεταξύ παραγωγης και καταναλωσηςαυτού. Πράγμα που εξηγείται από το ίδιο το γεγονός της ενσωμάτωσής της στη διεθνή αγορά και της αδυναμίας των προϊόντων μας (λόγω της χαμηλής ανταγωνιστικότητάς τους που ανάγεται στη χαμηλότερη παραγωγικότητα μιας χώρας με την τεχνολογική ανάπτυξη της ημιπεριφέρειας) να ανταγωνιστούν τα ξένα, όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά ακόμη και στο εσωτερικό. Η αναπόφευκτη συνέπεια ήταν η προϊούσα κατάκτηση της ελληνικής αγοράς από τα ξένα εμπορεύματα και η αδυναμία των ελληνικών εμπορευμάτων να ανταγωνιστούν τα ξένα στην Ευρωπαϊκή αγορά. Οπως είδαμε παραπάνω, ο μηχανισμός ο οποίος όλα αυτά τα χρόνια έμπαινε σε κίνηση για να μειώσει την «ανισορροπία» αυτή ήταν η συνεχής υποτίμηση της δραχμής ―είτε μέσω των απότομων δραστικών υποτιμήσεων, είτε μέσω της βραδείας διολίσθησής της σε σχέση με το ευρώ και το δολάριο. Έτσι, ενώ το 1989 το ευρώ ανταλλασσόταν προς 179 δραχμές, τη στιγμή της ενσωμάτωσής μας στη Ευρωζώνη ανταλλασσόταν με 341 δραχμές, πράγμα που σήμαινε ότι από το 1989 μέχρι τη στιγμή της εξαφάνισής της, η δραχμή είχε χάσει σχεδόν το μισό της αξίας της σε σχέση με το ευρώ. Αντίστοιχα, είχε χάσει περίπου 56% της αξίας της σε σχέση με το δολάριο.

Με βάση όμως τα παραπάνω το ερώτημα γεννιέται γιατί η ελίτ μας αποφάσισε την εισδοχή μας στην Ευρωζώνη που σήμαινε την εξάλειψη του μηχανισμού αυτου «τεχνητής» βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας; Στη πραγματικότητα, όμως, η απόφαση αυτή δεν αποτελούσε πρωτοτυπία της ελληνικής ελίτ, εφόσον αντίστοιχες κινήσεις κάνουν οι ελίτ σε πολλές άλλες χώρες της περιφέρειας και της ημιπεριφέρειας, για εντελώς διαφορετικούς λόγους από αυτούς που ωθούν την υπερεθνική ελίτ στην παγκοσμιοποίηση των νομισμάτων. Οι περιφερειακές, δηλαδή, ελίτ, για να επιβιώσουν στον ανελέητο ανταγωνισμό των ανοικτών και ελεύθερων αγορών που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση, αναγκάζονται να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους μέσω της πρόσδεσης του νομίσματός τους σε ένα ισχυρό νόμισμα (όπως έκανε η Αργεντινή πριν μια περίπου δεκαετία), ή και της ίδιας της κατάργησης των νομισμάτων τους, (όπως κάνουν σήμερα οι χώρες της Ευρωπαϊκής ημιπεριφέρειας μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα).

Όμως, η «λύση» αυτή όχι μόνο δεν αποτελεί πραγματική λύση, αλλά και χειροτερεύει τη κατάσταση, αφού εξασφαλίζει μεν συναλλαγματική και νομισματική σταθερότητα, η οποία πράγματι είναι απαραίτητη για τη μείωση του ανοίγματος παραγωγής-κατανάλωσης, προϋποτιθεμένου όμως ότι θα οδηγήσει σε μαζικές επενδύσεις στην παραγωγική δομή και δραστική βελτίωση της παραγωγικότητας. Εάν αυτό δεν συμβεί, τότε η «λύση» αυτή χειροτερεύει ακόμη περισσότερο από πριν την ανταγωνιστικότητα, εφόσον λειτουργεί ουσιαστικά σαν ανατίμηση, κάνοντας πιο ακριβές τις εξαγωγές και πιο φθηνές τις εισαγωγές. Αυτό ακριβώς συνέβη στην Αργεντινή το 2000 και το ίδιο επαναλήφθηκε στην Ελλάδα το 2010, και ήταν η κύρια αιτία της σημερινής κρίσης. Έτσι, ενώ το 1990 η Αργεντινή, πριν να δέσει το νόμισμα της στο δολάριο, είχε πλεόνασμα σχεδόν 8 δις δολ. στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών, το 1998 είχε έλλειμμα 9 περίπου δις δολ., λόγω της πολλαπλάσιας αύξησης των εισαγωγών σε σχέση με τις εξαγωγές. Όσο όμως η ανταγωνιστικότητα χειροτερεύει, με δεδομένη την αδυναμία υποτίμησης, ένας νέος εξισορροπητικός μηχανισμός μπαίνει σε κίνηση που λειτουργεί όχι με την αλλαγή της δομής των «εξωτερικών» τιμών (δηλαδή της αξίας του νομίσματος), αλλά των «εσωτερικών» τιμών (τμήμα των οποίων αποτελούν και οι μισθοί) που πρέπει να διατηρούνται σε επίπεδα χαμηλά, ανταγωνιστικά των εταίρων μας. Πράγμα που σημαίνει ότι η κατάσταση της συμπίεσης της αγοραστικής μας δύναμης, που προκλήθηκε στις αρχές της δεκαετίας από το γεγονός ότι οι τιμές μας είχαν ήδη σχεδόν εξισωθεί με αυτές των εταίρων μας, ενώ οι μισθοί μας ήταν σχεδόν οι μισοί από τους Ευρωπαϊκούς, χειροτέρευσε ακόμη περισσότερο. Ιδιαίτερα, αφού κανένας από τους Άγιους προστάτες της ορθοδοξίας «μας»... δεν έβαλε στο μεταξύ το ιερό χέρι του για να προσελκύσει μαζικές ξένες επενδύσεις, που υποτίθεται θα οδηγούσαν σε δραματικές βελτιώσεις της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητάς μας.

Έτσι, με το ισχυρό ευρώ στη τσέπη μας, πράγματι... απολαύσαμε όλοι, αυτά τα χρόνια, νομισματική και συναλλαγματική σταθερότητα, αλλά οι περισσότεροι απλά μπορούσαν ν’ αγοράζουν όλο και λιγότερα πράγματα με όσα ευρώ κατέληγαν στην τσέπη τους. Εάν σε αυτά προσθέσουμε ότι, στην πράξη, υπάρχει πολύ μικρή δυνατότητα κινητικότητας εργασίας μέσα στην ΕΕ, τότε μπορούμε να δούμε τη πραγματική σημασία του ευρώ για εμάς. Πέρα, δηλαδή, από τα οικονομικά και άλλα εμπόδια, καθώς και τις «υπόγειες» διακρίσεις που υποχρεώνουν τους εσωτερικούς μετανάστες στην ΕΕ να βρίσκουν δουλειά μόνο σε τομείς όπου τα Ευρωπαϊκά κέντρα έχουν έλλειψη χεριών, υπάρχουν τα πολύ σημαντικά πολιτιστικά εμπόδια και κυρίως η διαφορά γλώσσας και κουλτούρας. Όλα αυτά κάνουν μια κινητικότητα εργασίας, αντίστοιχη με αυτή των εμπορευμάτων και κεφαλαίων, σχεδόν αδύνατη, όπως άλλωστε δείχνει η διαιώνιση της διαφοράς των μισθών μεταξύ Ευρωπαϊκών κέντρων και της περιφέρειάς τους. Σύμφωνα με τη Eurostat, το μισθολογικό «χάσμα» μεταξύ κέντρου και περιφέρειας μέσα στην ΕΕ είναι τεράστιο, με το μέσο βασικό μισθό στη περιφέρεια (με την εξαίρεση της Ιρλανδίας) να είναι μόλις το 40% αυτού στο κέντρο στις αρχές της δεκαετίας.[10] Πράγμα που αντανακλά, βέβαια, τη χαμηλότερη παραγωγικότητα στην περιφέρεια που στην Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στα 2/3 περίπου του Ευρωπαϊκού μέσου όρου (σε αγοραστική δύναμη). Από τότε, πολύ λίγο άλλαξε η κατάσταση αν πάρουμε σαν μέσο σύγκρισης τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα που το 2008 ήταν μόλις το 48% αυτού στα μητροπολιτικά κέντρα της Ευρωζώνης.[11]

Αλλά μήπως η ελίτ μας πήρε την απόφαση ένταξης μας στην Ευρωζώνη με βάση πολιτικά κριτήρια; Δεν θ’ ασχοληθώ εδώ με τα γενικά πολιτικά οφέλη απο την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη που θα εξετάσω στο επόμενο κεφάλαιο. Εδώ θα ασχοληθώ μονο με τα (υποτιθέμενα) γενικά πολιτικά οφέλη του Ευρώ σε σχέση με τα επιχειρήματα ότι η ΟΝΕ και το ευρώ δήθεν θα οδηγούσαν σε κτύπημα κατά του εθνικισμού, του ρατσισμού κ.λπ. Όμως, αυτο που «ξεχνά» η άποψη αυτή είναι ότι παρόμοια εξέλιξη προϋπέθετε πως τα λαϊκά στρώματα σε ολόκληρη την ΕΕ θα έβλεπαν το επίπεδό τους να βελτιώνεται, τις τεράστιες περιφερειακές ανισότητες να μειώνονται ριζικά και την πελώρια ανεργία και υποαπασχόληση να συρρικνώνεται. Αντίθετα, εάν οι ανισότητες, η ανεργία και η φτώχεια διογκώνονταν, όπως έγινε ακόμη και πριν ξεσπάσει η καπιταλιστική κρίση το 2008 και στη συνέχεια η σημερινή αυστηρή λιτότητα, τότε τα φασιστικά και ρατσιστικά κινήματα ήταν αναμενόμενο να ενισχυθούν ακόμη περισσότερο, ιδιαίτερα κατά των μεταναστών, οι περισσότεροι από τους οποίους προέρχονται μάλιστα από Μουσουλμανικές χώρες (Αλγερινοί στη Γαλλία, Τούρκοι και Μαροκινοί στη Γερμανία και Ολλανδία, Αλβανοί στην Ιταλία, Ελλάδα κ.λπ.). Και πράγματι, ένα πελώριο, σαφώς ρατσιστικό, Ισλαμοφοβικό κίνημα έχει αναπτυχθεί σήμερα στην Ευρωζώνη που μαζί με τις άλλες ρατσιστικές τάσεις (π.χ. εναντίον των Ρομά στη Γαλλία) έμμεσα ή άμεσα καλλιεργούνται από τις Ευρωπαϊκές ελίτ, με σαφή στόχο να στρέψουν την οργή ενάντια στην διογκούμενη ανισότητα, ανεργία και φτώχεια, την οποία δημιουργεί η διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς γενικά, και η Ευρωζώνη ειδικότερα, κατά των μεταναστών ―για την είσοδο των οποίων όμως στην Ευρώπη, οι ίδιες ελίτ είχαν δώσει πράσινο φως, όταν τους χρειαζόντουσαν για χάρη της συμπίεσης των ντόπιων μισθών και της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας!

Όσον αφορά τα συγκεκριμένα πολιτικά οφέλη απο την ένταξη για την Ελλάδα, υποστηρίχθηκε απο διάφορες πλευρές ότι ήταν κυρίως πολιτικά τα οφέλη τόσο για την ένταξη στην ΕΟΚ όσο και την ΟΝΕ. Ηταν ακριβώς γι' αυτά τα υποτιθέμενα οφέλη για τα οποία, μάλιστα, ένας αριβίστας επαγγελματίας πολιτικός (Καραμανλής) που χρησιμοποίησε κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο για να αναρριχηθεί στην εξουσία (Παλάτι, ΗΠΑ) και να παραμείνει σε αυτή (εκλογές βίας και νοθείας), αναγορεύθηκε (ακόμη και από «αριστερούς» και «αντι-εξουσιαστές») εθνάρχης! Διότι, βέβαια, όσον αφορά στα οικονομικά οφέλη, με δεδομένη την αποδιάρθρωση της ήδη στρεβλής παραγωγικής δομής της χώρας μας που έφερε η ένταξή μας στην ΕΟΚ (αποβιομηχάνιση, μαρασμός του αγροτικού τομέα κ.λπ.), το μόνο «κατόρθωμα» του Καραμανλή ήταν ότι επιτάχυνε την αποδιάρθρωση αυτή, εφόσον μετά 15-20 χρόνια θα μπαίναμε στην ΕΟΚ έτσι κι αλλιώς, όπως ήδη μπήκαν (ή σύντομα θα μπουν) και οι υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες.

Τέλος, όσον αφορά τα δήθεν «εθνικά» οφελη από την ένταξη, το να υποστηρίζεται ότι για «εθνικούς λόγους» ήταν απαραίτητη η ένταξη μας, όπως ισχυρίζεται η Πατριωτική «Αριστερά» σήμερα, αποκλείοντας μάλιστα τη θέση θέματος εξόδου από αυτή παρόλο που είναι φανερή πιά η μετατροπή της Ελλάδος σε προτεκτοράτο της υπερεθνικής ελιτ (μέσω ΟΝΕ και ΕΕ), είναι στη καλύτερη περίπτωση αφέλεια και στη χειρότερη απόπειρα συνειδητής εξαπάτησης, όπως θα δούμε στο κεφ. 13. Και αυτό γιατί βεβαια η ΕΕ δεν έκανε το παραμικρό για να σταματήσει την «Τουρκική επιθετικότητα», ενώ αρκούσε η εγγύηση των συνόρων μας, ως συνόρων της ΕΕ, για να έβαζε τέρμα τόσο στην επιθετικότητα όσο και στoυς εξοπλισμούς που πλουτίζουν τις οπλικές βιομηχανίες των μητροπολιτικπων κέντρων σε βάρος και των δύο λαών, του Ελληνικού και του Τουρκικού. Είναι επομένως εντελώς υποκριτικό ο τυχάρπαστος Κον Μπεντιτ, ο αρχηγός των Πράσινων στην Ευρωβουλή, να προσποιείται ότι είναι «φιλέλληνας» καταδικάζοντας την Κομισιόν που επιτρέπει στα μητροπολιτικά κέντρα να μοσχοπουλούν τα οπλικά συστήματά τους στην Ελλάδα (και την Τουρκία), καταχρεώνοντας και τις δύο, και προτείνοντας ως «λύση» την ένταξη της Τουρκιας στην ΕΕ! Προφανώς, το μόνο που δεν περνά από το μυαλό του αρχι-απατεώνα αυτού, τέως «επανάσταση» και νυν επαγγελματία πολιτικού του κατεστημένου, είναι η παραπάνω λύση, την οποία βεβαια αποφεύγουν οι μητροπολιτικές ελίτ όπως ο διάβολος το λιβάνι, γιατί τότε πραγματικά δεν θα είχαν νόημα οι εξοπλισμοί.

Είναι λοιπόν προφανές ότι οι βασικοί πολιτικοί λόγοι που έσπρωξαν τις δικες μας ελίτ να επιδώξουν με τόσο ζήλο την ένταξη στην ΟΝΕ ήταν, όπως είδαμε στο κεφ. 5 ότι η ΕΕ γενικά και η ΟΝΕ ειδικότερα λειτουργούν σαν ισχυρή «ασπίδα» προστασίας του συστήματος, τοσο του οικονομικού όσο και του πολιτικού. Του οικονομικού συστήματος, διότι οι ελίτ μας, γνωρίζοντας «από μέσα» την αποτυχία του μεταπολεμικού «αναπτυξιακου» μοντέλου, υπολόγισαν ότι η ένταξη στην ΟΝΕ θα έδενε περισσότερο τα λαικά στρώματα στο σύστημα ―έστω και αν η κατάσταση συνέχιζε να χειροτερεύει― επειδή θα φοβόντουσαν να συγκρουστούν με το σύνολο της Ευρωπαικής ελίτ. Και σε αυτόν τον υπολογισμό, μέχρι τώρα τουλάχιστον, οι ελίτ δεν έκαναν λάθος, εφόσον έτσι μόνο μπορούμε να εξηγήσουμε την απουσία μιας μαζικής κινητοποίησης μπροστα στη γενική επίθεση των ελίτ εναντίον τους σήμερα. Και του πολιτικού συστηματος, διότι οι ελιτ μας πάντα ένιωθαν ανασφαλείς, γεγονός που ώθησε το μεγαλύτερο τμήμα τους ακόμη και να υποστηρίξουν, άμεσα ή έμμεσα, μια στρατιωτική χούντα σε λιγότερο από 20 χρόνια μετά τη νίκη τους στον εμφύλιο πόλεμο! Προφανώς, η συνδεση της τύχης της δικης μας ελίτ με αυτη της Ευρωπαικής έπαιζε βασικό ρόλο στη καταπολεμηση αυτής της ανασφάλειας.

Στην Ελλάδα, όμως, υπήρχαν και δύο σημαντικές ιδιαιτερότητες που έκαναν πιο δύσκολη τη ζωή της πολιτικής και οικονομικής ελίτ στη διαδικασία ένταξής μας στην Ευρωζώνη. Η πρώτη ιδιαιτερότητα ήταν ότι οι ντόπιοι Θατσερίσκοι είχαν την ιστορική ατυχία να πρέπει να παίξουν συγχρόνως τον ρόλο της Θάτσερ αλλά και του Μπλερ. Και αυτό, γιατί την εποχή που ο Θατσερισμός θέριευε στη Δύση, στην Ελλάδα κυβερνούσε μια λαϊκίστικη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ που παρίστανε ότι έκτιζε τον σοσιαλισμό στη χώρα. Έτσι, η κυβέρνηση των άχρωμων αλλά και αδίστακτων επαγγελματιών πολιτικών υπό τον Σημίτη αποτελούσε ένα κωμικοτραγικό μίγμα Θατσερισμού και Μπλερισμού. Από τη μια μεριά χρησιμοποιούσε τον καταπιεστικό κρατικό μηχανισμό (αγρότες), σε συνδυασμό με τη δαμόκλειο σπάθη της απόλυσης (εργάτες, υπάλληλοι) για να αποθαρρυνθεί κάθε απόπειρα της βάσης να ξεπεράσει τις κομματικές ηγεσίες της. Από την άλλη, η Θατσερική πολιτική τρομοκράτησης των αντιστεκόμενων επικαλυπτόταν ιδεολογικά με τη φιλολογία του Μπλερισμού, που αποσκοπούσε να συγκαλύψει την αλήθεια ότι ο Μπλερισμός αποτελούσε τη συνέχεια και όχι την απάντηση στον νεοφιλελευθερισμό, όπως ισχυρίζονταν οι ιδεολογικοί κομισάριοί του.[12]

Η δεύτερη ιδιαιτερότητα, που ήταν και η πιο σημαντική, είναι το γεγονός ότι, όπως προσπάθησα να δείξω στο Πρώτο Μέρος, στη χώρα μας ο ιδιωτικός τομέας δεν έπαιξε ποτέ τον αναπτυξιακό ρόλο του αντίστοιχου τομέα στις χώρες του κέντρου. Όταν λοιπόν η μετανάστευση έπαυσε να δίνει διέξοδο στην ανεργία και την υποαπασχόληση, το δε άνοιγμα των αγορών μας με την ένταξη στην ΕΟΚ οδήγησε στη μαζική αποδιάρθρωση του αγροτικού τομέα και την αποβιομηχάνιση, η λύση που απέμενε για ν’ αποφευχθεί η κοινωνική έκρηξη ήταν η μαζική επέκταση του δημόσιου τομέα. Η λύση όμως αυτή ήταν σε προφανή αντίφαση με την εντεινόμενη διεθνοποίηση της οικονομίας. Γι’ αυτό και είχε αρχίσει σταδιακά να εγκαταλείπεται από τη πρώτη μέρα της ένταξής μας στην Ευρωζώνη, με συνέπεια τις αναταράξεις και στα δύο κύρια κόμματα εξουσίας (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ) που αγωνίζονταν να συμβιβάσουν τ’ ασυμβίβαστα: μια νεοφιλελεύθερη πολιτική συρρίκνωσης του δημόσιου τομέα που έπρεπε να στηριχτεί σε μια εκλογική βάση, η οποία βασικά ζούσε ακόμα από αυτόν! Γι’ αυτό και οι παλινωδίες: ενώ, δηλαδή, το Διευθυντήριο της Ευρωζώνης πίεζε για «διαρθρωτικές» μεταβολές (με τις οποίες, βέβαια, δεν εννοούσε άμεσες δημόσιες επεμβάσεις για τη βελτίωση της παραγωγικότητας, αλλά απλώς παραπέρα ιδιωτικοποιήσεις των ΔΕΚΟ, «τομές» στο ασφαλιστικό, «ελαστική» αγορά εργασίας και, το κυριότερο, συρρίκνωση του δημόσιου τομέα) τα κόμματα που εναλλάσσονταν στην εξουσία χρησιμοποιούσαν την ευκαιρία του εύκολου δανεισμού για να τονώνουν την καταναλωτική κοινωνία και να διατηρούν την εκλογική πελατεία τους στον ιδιωτικό και κυρίως τον δημόσιο τομέα, προχωρώντας μόνο σε κάποιες ιδιωτικοποιήσεις και νομοθετικές ρυθμίσεις για ελαστική εργασία ―μέχρι που ξέσπασε η σημερινή κρίση χρεοκοπίας, η οποία έδωσε την ευκαιρία στις ντόπιες και ξένες ελίτ να εφαρμόσουν πλήρως το πρόγραμμα «διαρθρωτικών» μεταβολών που από καιρό επιδίωκαν, αλλά δεν τολμούσαν να εφαρμόσουν.

Τα «πλεονεκτήματα» της ένταξής μας στην Ευρωζώνη: μύθοι και πραγματικότητα

Ποια ήταν όμως τα τεράστια «πλεονεκτήματα» απο την ένταξη μας στη Ευρωζώνη; Στο σημείο αυτό θα άξιζε να εξετάσουμε συστηματικά την πλούσια μυθολογία που ανέπτυξαν οι ελίτ για τα υποτιθέμενα οικονομικά οφέλη από την ένταξή μας στην ΟΝΕ και το ευρώ.

Μύθος πρώτος: η Ελλάδα μπαίνει στους ισχυρούς της Ευρώπης. Έτσι, ο τότε σοσιαλφιλελεύθερος πρωθυπουργός (Σημίτης) ισχυριζόταν ότι στην ΟΝΕ η Ελλάδα θα έχει μια θέση ισοτιμίας, ισχυρισμός που μόνο ως ανέκδοτο θα μπορούσε να εκληφθεί. Όπως είναι γνωστό, και τόνιζε, για παράδειγμα, από τότε ο γνωστός Βρετανός σοσιαλδημοκράτης οικονομολόγος Will Hutton, «η ΟΝΕ δεν θα είναι μια Ευρώπη ισότιμων χωρών. Η νομισματική ένωση αρνείται αυτή την ισοτιμία και ενθρονίζει τη Γερμανία και τις Γερμανικές προτεραιότητες ως Ευρωπαϊκά οικονομικά και πολιτικά απόλυτα».[13] Όμως, οι σοσιαλφιλελεύθεροι και οι «προοδευτικοί» διανοούμενοι, δημοσιογράφοι κ.λπ., που, όπως κάποτε θαύμαζαν τον «εθνάρχη» Καραμανλή για την ένταξή μας στην ΕΟΚ, στη συνέχεια θαύμαζαν τον «υπεθνάρχη» Σημίτη για την ένταξή μας στην ΟΝΕ και το ευρώ, δεν μπορούσαν (ή, σωστότερα, δεν ήθελαν) να συλλάβουν ότι για τις οικονομικές ελίτ το κύριο πλεονέκτημα της ΟΝΕ ήταν ότι έθετε τη δημοσιονομική και τη νομισματική πολιτική πέρα από κάθε πίεση «από τα κάτω» (στα χέρια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας) και ότι τα κριτήρια σύγκλισης που έθεσε η συνθήκη του Μάαστριχτ ήταν οι νεοφιλελεύθερες νόρμες της σταθερότητας τιμών και δημοσιονομικής ορθοδοξίας και όχι ο στόχος της πλήρους απασχόλησης, στον οποίο ήταν δεσμευμένοι στο παρελθόν τόσο οι σοσιαλδημοκράτες όσο και οι συντηρητικοί. Με άλλα λόγια, αποτελεί μύθο το ιδεολόγημα της ελίτ ότι για να επιβιώσει μία χώρα στη σημερινή διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς πρέπει ν’ ανήκει σε κάποιο μπλοκ και ότι μόνο αν αφήνει όσο πιο ελεύθερη γίνεται την κίνηση κεφαλαίου ανταμείβεται. Η ένταξη του Μεξικού στη NAFTA κάθε άλλο παρά μείωσε τη μαζική αθλιότητα και φτώχεια. Και η Ελλάδα, με την ένταξή της στην ΟΝΕ και το ευρώ, ήδη μετατράπηκε σε ουσιαστικό προτεκτοράτο, με τον λαό της να καταδικάζεται σε μαζική ανεργία και φτώχεια.

Μύθος δεύτερος (σχετικός με τον πρώτο): Η ένταξή μας ενισχύει τη θέση μας μέσα στην ΕΕ διότι εισέρχεται στην πρώτη ταχύτητα των χωρών της ΟΝΕ. Όμως, οι ταχύτητες των χωρών-μελών της ΕΕ προσδιορίζονται από την οικονομική δύναμη της κάθε χώρας (δηλαδή την παραγωγική δομή, την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγικότητα) και όχι από το τυπικό κριτήριο της ένταξης στην ΟΝΕ. Διαφορετικά, θα έπρεπε να υποθέσουμε ότι χώρες με τη παραγωγική δομή της Βρετανίας, Σουηδίας και Δανίας, που είναι εκτός ΟΝΕ, είναι λιγότερο οικονομικά ισχυρές από την Ελλάδα, ενώ η Ελβετία και η Νορβηγία (οι πλουσιότερες χώρες στην Ευρώπη) που είναι και εκτός ΕΕ είναι...υπανάπτυκτες. Στη πραγματικότητα, αυτό που συμβαίνει είναι ότι η διεθνοποίηση της οικονομίας της αγοράς οδηγεί στην αντίστοιχη διεθνοποίηση του νομίσματος, σε πρώτο στάδιο με τη διαμόρφωση τριών βασικών νομισμάτων (ευρώ, δολάριο, γεν) και σε τελικό στάδιο, πιθανώς, ενός παγκόσμιου νομίσματος. Η απώλεια, επομένως, της νομισματικής αυτονομίας που συνεπαγόταν η ένταξή μας στο ευρώ απλώς επισημοποιούσε το γεγονός ότι η Ελλάδα θ’ αποτελούσε στο εξής μια φτωχή επαρχία της ΕΕ. Είναι δε ενδεικτικό ότι μετά τη συνθήκη της Νίκαιας (2001) η Ελλάδα (μαζί με άλλες μικρές χώρες) έχασε σχεδόν το 40% των ψήφων της στο Συμβούλιο των Υπουργών, τη στιγμή μάλιστα που ακόμη και χώρες εκτός ευρώ, όπως η Βρετανία, απώλεσαν μόνο το 27% των ψήφων! Στο μεταξύ, (οι συνθήκες του Μάαστριχτ (1992) και του Άμστερνταμ (1997) είχαν ήδη επιβάλλει μια σειρά ρυθμίσεων (κοινή κεντρική τράπεζα, κοινό νόμισμα, κριτήρια σύγκλισης) που στην ουσία σήμαιναν ότι τα κράτη-μέλη θα στερούνται οποιασδήποτε δυνατότητας άσκησης ανεξάρτητης οικονομικής πολιτικής. Έτσι:

Μύθος τρίτος («αριστερής» προέλευσης): Η ΟΝΕ και το ευρώ παρέχουν μεγαλύτερη δυνατότητα στους σοσιαλφιλελεύθερους να κτυπήσουν τις συνέπειες της διεθνοποίησης. Θεωρητικά, βέβαια, το επιχείρημα είναι αβάσιμο διότι ο σκοπός της ΟΝΕ είναι ακριβώς να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ, πράγμα που, σε μια διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς, συνεπάγεται τη μείωση ή εξαφάνιση του κοινωνικού μισθού, την ελαστικότητα εργασίας κ.λπ. Πρακτικά, αυτό γίνεται φανερό, για παράδειγμα, από το γεγονός ότι η «σκοτεινή» οργάνωση στρογγυλής τραπέζης των Ευρωπαίων βιομηχάνων ήταν πάντα η κινητήρια δύναμη πίσω από την Ευρωπαϊκή ενοποίηση, πιέζοντας για την ενιαία αγορά, για περικοπές στο κράτος-πρόνοιας κ.λπ.. Όπως παρατηρούσε τότε ο Larry Elliott «μόλις το ευρώ θα έχει στηθεί, η επόμενη φάση θα είναι να καταργηθούν οι «αντι-αποδοτικότητες» στην Ευρωπαϊκή αγορά εργασίας, μέσω κάποιας δραστικής απορρύθμισης που θα εισαχθεί από τις ΗΠΑ»[14]. Και, πράγματι, έτσι και έγινε με τη συνεχή πίεση από τη Κομισιόν για απορρυθμίσεις. Πέρα όμως από αυτό, ήταν σχεδόν βέβαιο ότι η ΟΝΕ και το ευρώ θα οδηγούσανε σε ακόμη μεγαλύτερη συρρίκνωση του ήδη ξεδοντιασμένου κράτους-πρόνοιας, μέσω της πίεσης για τη περικοπή των δημοσίων δαπανών, ώστε να επιτευχθούν οι δημοσιονομικοί στόχοι του Προγράμματος Σταθερότητας.

Μύθος τέταρτος (σχετικός με τον δεύτερο): Η ένταξη δίνει τις δυνατότητες για ισχυρότερο κοινωνικό κράτος, λόγω του δημοσιονομικού πλεονάσματος που υποτίθεται θα προκύψει «από τη βελτίωση της οικονομίας, τη μείωση της φοροδιαφυγής (και) τη μείωση των δαπανών για τόκους ως ποσοστό του ΑΕΠ».[15] Όμως, για μεν τη βελτίωση της οικονομικής ανάπτυξης, όπως είδαμε, δεν υπήρχαν εχέγγυα ότι θα ήταν μακροπρόθεσμη και ότι θα συνεχιζόταν μετά την εξάντληση των έργων υποδομής. Όπως και έγινε με το σκάσιμο της «φούσκας». Η δε μείωση της φοροδιαφυγής ανήκει στο χώρο των ευχολογίων που επαναλαμβάνουν μονότονα οι επαγγελματίες πολιτικοί, όπως και σήμερα η Κοινοβουλευτική Χούντα, η οποία μη έχοντας καμιά διάθεση να κτυπήσει τα προνομιούχα στρώματα καταφεύγει στην «πεπατημένη»: τη μαζική περικοπή των δημοσίων δαπανών και την συνεχή αύξηση των έμμεσων φόρων για να ικανοποιήσει την Τρόικα. Ακόμα, όταν στις αρχές της δεκαετίας, υπήρξε κάποια βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης, λόγω της «αυτόματης» αύξησης των εσόδων (εξαιτίας της προσωρινής επιτάχυνσης της ανάπτυξης στη διάρκεια της αναπτυξιακής «φούσκας») και της μείωσης των δαπανών (εξαιτίας της πτώσης των επιτοκίων), αυτή χρησιμοποιήθηκε βασικά για να μειωθεί το δημόσιο χρέος και να διατηρηθεί η «υγιής» δημοσιονομική θέση που απαιτούσε το Σύμφωνο Σταθερότητας, και όχι για μια σημαντική βελτίωση των ιδιαίτερα χαμηλών στην Ελλάδα κοινωνικών δαπανών. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι ένας από τους πρωτεργάτες της σημερινής σοσιαλφιλελεύθερης πολιτικής, ο οποίος άλλοτε μιλούσε για τον εξαρτημένο χαρακτήρα της ελληνικής ανάπτυξης κ.λπ.,[16] την εποχή της ένταξης μιλούσε για την έμμεση δημιουργία νέας απασχόλησης (μέσω της δημιουργίας «ευκαιριών για νέες παραγωγικές δραστηριότητες») αντί για την άμεση δημιουργία θέσεων απασχόλησης, ενώ υποστήριζε την «αναδιανομή κόστους και οφέλους» με στόχο την καταπολέμηση των ανισοτήτων, αντί για την αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου ―βολικά «ξεχνώντας» το γεγονός ότι η Ελλάδα κατείχε[17] και κατέχει (επίσημα)[18] μια από τις χειρότερες κατανομές εισοδήματος στην ΕΕ. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του 1980 το ποσοστό του πληθυσμού που ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας ήταν 18%,[19] εκτιμάται σήμερα σε σχετική έκθεση του ΕΚΚΕ ότι στην Ελλάδα το 21% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας,[20] και οι προοπτικές βέβαια για το μέλλον είναι ιδιαίτερα σκοτεινές.

Mύθος πέμπτος: Η Ελλάδα αποκτά ισχυρό νόμισμα έναντι του ασθενούς νομίσματος που είχαμε μέχρι σήμερα και εισέρχεται σε μια ζώνη σταθερότητας. Αυτό όμως αποτελεί μια ανόητη υπεραπλούστευση που κρύβει τη πραγματικότητα. Η αξία του νομίσματος μιας χώρας στην οικονομία της αγοράς καθρεφτίζει την οικονομική κατάστασή της. Η δραχμή ήταν πράγματι ασθενές νόμισμα και είχε υποστεί χρόνια καθίζηση σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο με τις συνεχείς υποτιμήσεις, αλλά αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι ούτε ο ιδιωτικός ούτε ο δημόσιος τομέας δημιούργησαν ποτέ μια υγειά παραγωγική δομή. Η εξαφάνιση της δραχμής, από μόνη της, δεν βελτιώνει τη παραγωγική δομή της χώρας, αλλά απλώς σημαίνει την απώλεια ακόμη και της τυπικής οικονομικής αυτονομίας, καθώς και του δικαιώματος να ασκείται οικονομική πολιτική σύμφωνα με τις δικές μας ανάγκες. Έτσι, όπως είδαμε παραπάνω, η Τράπεζα της Ελλάδος έχει ήδη γίνει παράρτημα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), την πολιτική της οποίας, βέβαια, καθορίζουν οι ισχυρές οικονομικά χώρες με βάση τα δικά τους συμφέροντα. Με άλλα λόγια, η κυριότερη αρνητική συνέπεια της απώλειας του εθνικού μας νομίσματος δεν είναι αυτή που ήδη ανέφερα, δηλαδή η απώλεια ενός βασικού τρόπου που επανειλημμένα χρησιμοποίησε η οικονομική μας ελίτ (υποτίμηση) για την τεχνητή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Ούτε είναι η κυριότερη αρνητική συνέπεια το γεγονός που αναφέρει ο W. Godley,[21] καθηγητής στο Κέμπριτζ, ότι η κυβέρνηση δεν θα μπορεί πια να στραφεί στη κεντρική της τράπεζα για να χρηματοδοτήσει έκτακτες δαπάνες (π.χ. απότομη αύξηση της ανεργίας), αλλά θα πρέπει να καταφεύγει στον δανεισμό στην ανοικτή αγορά, σε ανταγωνισμό με ιδιωτικές επιχειρήσεις ―πράγμα πολύ δαπανηρό, αν όχι αδύνατο― όπως περίτρανα έδειξε η σημερινή χρεοκοπία! Η κυριότερη αρνητική συνέπεια της απώλειας του εθνικού νομίσματος είναι η απώλεια της ίδιας της οικονομικής κυριαρχίας της χώρας (όπως προκύπτει εξ αντιδιαστολής και από την ανάλυση του Polanyi[22]) που καθιερώθηκε μαζί με την εγκαθίδρυση των κρατών-εθνών. Αυτό σημαίνει την άμεση απώλεια του νομισματικού ελέγχου και την έμμεση απώλεια του δημοσιονομικού που θα επιδίωκαν τον έλεγχο των διακυμάνσεων της οικονομικής δραστηριότητας για χάρη της προστασίας της εργασίας ή/και του περιβάλλοντος. Έτσι, οι συνθήκες του Μάαστριχτ και του Άμστερνταμ που καθιέρωσαν την ΟΝΕ και το ευρώ επιβάλλουν μια σειρά ρυθμίσεων (κοινή κεντρική τράπεζα, κοινό νόμισμα, κριτήρια σύγκλισης) που στην ουσία σημαίνουν ότι τα κράτη-μέλη στερούνται οποιασδήποτε δυνατότητας άσκησης ανεξάρτητης οικονομικής πολιτικής. Και, φυσικά, ενώ για τα μητροπολιτικά κέντρα αυτό σημαίνει αύξηση του βαθμού αλληλεξάρτησης τους, για τις περιφερειακές χώρες οπως η Ελλάδα σημαίνει απλά αύξηση του βαθμού εξάρτησης τους απο τα μητροπολιτικά κέντρα. Η σημερινή επομένως μετατροπή της χώρας σε ουσιαστικό προτεκτοράτο της ΕΕ είναι απλά η αποκορύφωση της αποτελεσματικής υπονόμευσης της οικονομικής κυριαρχίας που επέβαλε η ένταξή μας στην Ενιαία Αγορά αρχικά, και στην Ευρωζώνη στη συνέχεια.

Μύθος έκτος: Η ένταξη στο ευρώ επιταχύνει την ανάπτυξη και δημιουργεί νέες δουλειές, λόγω της μείωσης του κόστους συναλλαγών που σημαίνει το ενιαίο νόμισμα, αλλά και λόγω της βελτίωσης τόσο της ανταγωνιστικότητας, όσο και των εξαγωγών που φέρνουν η νομισματική και συναλλαγματική σταθερότητα της ΟΝΕ, η αύξηση της παραγωγικότητας που θα προέλθει από τις διαρθρωτικές μεταβολές, (ιδιωτικοποιήσεις, «ελαστικοποίηση εργασίας» κ.λπ.), καθώς και η συνέχιση των μεταβιβάσεων από τα κοινοτικά ταμεία για τα έργα υποδομής. Έτσι, σύμφωνα με τη θεωρία πίσω από το κοινό νόμισμα, η περικοπή των δημοσίων δαπανών και συνακόλουθα των ελλειμμάτων που αποτελούσε προϋπόθεση της ένταξης στην Ευρωζώνη, θα οδηγούσε σε μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα, επέκταση των εξαγωγών, αλλά και μικρότερο πληθωρισμό και φθηνότερο χρήμα (δηλαδή χαμηλότερα επιτόκια) με αποτέλεσμα την δραστική ανάπτυξη των επενδύσεων. Η ένωση κατόπιν όλων των νομισμάτων σε κοινό νόμισμα και η ανάθεση του ελέγχου της νομισματικής πολιτικής στη κοινή Ευρωπαϊκή τράπεζα (ΕΚΤ) θα οδηγούσε σε χαμηλότερο κόστος ανταλλαγών, σταθερότητα στις συναλλαγματικές ισοτιμίες και περιορισμό της κερδοσκοπίας, καθώς και μεγαλύτερη ανάπτυξη που (θεωρητικά) θα οδηγούσε σε μικρότερη ανεργία. Για την Ελλάδα, ένα υποτιθέμενο επιπρόσθετο πλεονέκτημα της εισδοχής μας στην ΟΝΕ ήταν ότι, εφόσον η δραχμή συγκαταλεγόταν στα μικρά και αδύναμα νομίσματα, η αντικατάστασή της από το ισχυρό ευρώ θα έκανε ευκολότερη την εισροή κεφαλαίου.

Όμως, το μεν όφελος από τη μείωση του κόστους συναλλαγών δεν φθάνει ούτε το μισό τοις εκατό του ευρωπαϊκού AEΠ, όπως η ίδια η Κομισιόν είχε υπολογίσει,[23] ενώ όσον αφορά στα υπόλοιπα υποτιθέμενα πλεονεκτήματα από την ένταξη στην Ευρωζώνη, όπως τώρα γνωρίζουμε, σχεδόν κανένα από αυτά δεν επετεύχθη. Έτσι:

Μύθος έβδομος. Η ένταξη σημαίνει χαμηλότερες τιμές αλλά και χαμηλότερα επιτόκια, λόγω της αυστηρής νομισματικής πολιτικής που εφαρμόζει η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα, η οποία αντικατέστησε την Τράπεζα της Ελλάδος. Έτσι, με βάση το συλλογισμό ότι χαμηλότερες τιμές και επιτόκια σημαίνουν χαμηλότερο κόστος για τον καταναλωτή και τον παραγωγό, μερικοί έβγαζαν το συμπέρασμα ότι τόσο η κατανάλωση, όσο και οι επενδύσεις και η παραγωγή θα ενισχυθούν από την ένταξη στην ONE. Όμως όλα αυτά προϋποθέτουν μια ισχυρή παραγωγική δομή που, όπως δείχνουν τα παραπάνω στοιχεία για το εξαγωγικό εμπόριο, λάμπει διά της απουσίας της. Αυτό σημαίνει ότι, στο βαθμό που η κατανάλωση ενισχυόταν από τις χαμηλότερες τιμές και επιτόκια, η βασική συνέπεια δεν ήταν η ενίσχυση της δικής μας παραγωγής και απασχόλησης αλλά αυτής… των εταίρων μας, μέσω των αυξημένων εισαγωγών. Ανάλογα ισχύουν για τις υποτιθέμενες ευνοϊκές επιδράσεις από τα χαμηλότερα επιτόκια στις επενδύσεις και τη παραγωγή. Τα επιτόκια για χώρες με σαθρή παραγωγική δομή όπως η Ελλάδα δεν είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει τις επενδύσεις, εφόσον εξίσου αν όχι σημαντικότερο ρόλο παίζουν οι συνθήκες ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας που υστερούν σαφώς σε σχέση με αυτές των εταίρων μας (παρόλο που η παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα αυξήθηκε ταχύτερα από αυτή των εταίρων μας στην παρούσα δεκαετία δεν παύει να είναι χαμηλότερη από αυτή στα μητροπολιτικά κέντρα). Αναπόφευκτα, η ένταξή μας στην ΟΝΕ και το ευρώ σήμανε τη διαιώνιση του βαλτώματος της παραγωγής στον αγροτικό και μεταποιητικό τομέα που είχε αρχίσει ήδη από την ένταξη στην ΕΟΚ, όπως σημειώσαμε στο Πρώτο Μέρος. Με άλλα λόγια, τα χαμηλά επιτόκια δεν είναι πάντα ωφέλιμα, όπως υποστηρίζει η ελίτ και οι κονδυλοφόροι της, με βάση το επιχείρημα ότι ενισχύουν τη χρηματοδότηση της παραγωγής και της κατανάλωσης και βοηθούν την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους. Είναι φανερό πως η έλλειψη ισχυρής παραγωγικής βάσης συνεπάγεται ότι η μεν τόνωση της αγοράς από τα χαμηλότοκα καταναλωτικά δάνεια απλώς αυξάνει τις εισαγωγές μας, ενώ η μείωση του χρέους, που επιχειρήθηκε βασικά με το ξεπούλημα των δημόσιων επιχειρήσεων, έφερε μόνο μια (πρόσκαιρη) βελτίωση στα δημοσιοοικονομικά μεγέθη που υπερκαλύφθηκε από τον εύκολο δανεισμό μέσα στην Ευρωζώνη.

Συμπερασματικά, δεδομένου ότι η μόνη δυνατότητα που μένει στις ελίτ, κάτω από τις συνθήκες αυτές, για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας είναι, όπως είδαμε παραπάνω, η συμπίεση του κόστους παραγωγής και η ελαχιστοποίηση του φορολογικού βάρους πάνω στα κέρδη και τα εισοδήματα της ίδιας της ελίτ, όπου η αύξηση της παραγωγικότητας δεν είναι δυνατή, λόγω της απουσίας σημαντικών επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες κ.λπ. (όπως θα είναι η περίπτωση της χώρας μας), τότε μένει μόνο η απειλή της ανεργίας και της ανασφάλειας, καθώς και η παράλληλη «ελαστικοποίηση» της αγοράς εργασίας, στην οποία εξακολουθεί να στηρίζεται η «πολιτική» απασχόλησης της ΟΝΕ, παρά τα ευχολόγια της συνθήκης του Άμστερνταμ. Με βάση τα δεδομένα αυτά δεν είναι περίεργο ότι η μεν οικονομική και πολιτική ελίτ είχε πάντα εναποθέσει τις ελπίδες της στις ξένες επενδύσεις, οι δε ανανήψαντες τ. Μαρξιστές[29] στη πανάκεια της εκπαίδευσης και οι Οικολογοι Πράσινοι στην «πρασινη» ανάπτυξη...

[1] The Guardian (24/9/1992).

[2] The Observer (27/9/1992).

[3] «Πολιτικές και οικονομικές κυρώσεις σε όσες χώρες έχουν έλλειμμα», Ελευθεροτυπία (22/7/2010).

[4] Martin Wolf, “Germans are wrong: the eurozone is good for them,” The Financial Times (7/9/2010). http://www.ft.com/cms/s/0/195dfa18-bab2-11df-b73d-00144feab49a.html#axzz1zJ2w6Eag

[5] World Bank, World Development Indicators 2010, Table 4.8

[6] Ralph Atkins. “Fall in German exports signals slower growth,” The Financial Times (8/9/2010).

[7] Martin Wolf, “Germans are wrong: the eurozone is good for them”, ό.π.

[8] Ελευθεροτυπία (19/11/1996).

[9] Βλ. δηλώσεις του τότε «τσάρου» της Οικονομίας, Γιάννου Παπαντωνίου, στο ίδιο.

[10] Eurostat, Βασικοί μισθοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2001. Βλ. και Ελευθεροτυπία (25/2/2001).

[11] Σύμφωνα με την Eurostat. Βλ. Κώστα Μοσχονά, «Όλο και χαμηλότερα ο κατώτατος βασικός μισθός στην Ελλάδα», Ελευθεροτυπία (5/12/2008).

[12] Βλ. Ν Μουζέλης, «Ο Μπλερισμός απάντηση στον νεοφιλελευθερισμό», Το Βήμα της Κυριακής (5/4/98).

[13] Will Hutton, The Guardian (15/11/1995).

[14] The Guardian (23/3/1998).

[15] Α. Γιαννίτσης, Το Βήμα (18/6/2000).

[16] Α. Γιαννίτσης, Η Ελληνική Βιομηχανία, Ανάπτυξη και Κρίση (Gutenberg, 1983)

[17] ΚΕΠΕ, «Διανομή, Αναδιανομή και Φτώχεια, 2000», Εποχή (19/11/2000).

[18] Με βάση τον Gini coefficient που δείχνει συνοπτικά τον βαθμό ανισότητας σε μια χώρα (World Development Indicators 2010, Table 2.9).

[19] Eurostat, Poverty in figures 1990.

[20] ΕΚΚΕ, «Κοινωνικό πορτραίτο της Ελλάδος 2010». Βλ. Ελευθεροτυπία (23/6/2010).

[21] The Observer (31/8/1997).

[22] Βλ. Karl Polanyi, The Great transformation (London: Beacon Press, 1944), κεφ. 1 & 18.

[23] Κομισιόν, The Observer (3/5/1998).

[24] World Bank, World Development Indicators 2005, Table 4.5.

[25] World Bank, World Development Indicators 2010, Table 4.4.

[26] Βλ. Τάκης Φωτόπουλος, Η Νεοφιλελεύθερη Συναίνεση και η Κρίση της Οικονομίας Ανάπτυξης (Γόρδιος, 1993), Πιν. 2.

[27] World Bank, World Development Indicators 2010, Tables, 4.4 & 4.5.

[28] Στο ίδιο, Table 2.5.

[29] Γ. Κατηφόρης, Το Βήμα (24/12/2000).